event

Restauratie portiek en tuinpaviljoen Rubenshuis voltooid

24 juni 2019

De eyecatchers van het Rubenshuis, de portiek en het tuinpaviljoen, zijn terug zichtbaar voor het grote publiek. Na anderhalf jaar is de restauratie voltooid. Dankzij een combinatie van conserverende en beschermende maatregelen schitteren portiek en tuinpaviljoen opnieuw en komen de gebeeldhouwde details na een minutieuze behandeling tot hun recht. In september organiseert het KIK in samenwerking met Rubenshuis een symposium over de restauratie van de portiek en het tuinpaviljoen. Meer info onderaan.

Jasper Leonard

Portiek en paviljoen, gelegen op de barokke zichtas vanaf de inkompoort, zijn in het Rubenshuis visueel overweldigend aanwezig en recent prachtig gerestaureerd. Het zijn de enige uit de 17de eeuw overgeleverde bouwwerken op de site waarvan ontwerp aan Rubens kan toegeschreven worden. Het zijn zeer persoonlijke getuigen van zijn rijk architecturaal vocabularium, zijn humanisme en klassieke kennis. Het zijn tevens de enige resterende architecturale interventies van Rubens. Gezien de uitzonderlijke waarde worden beiden dan ook als collectiestukken beschouwd. Materieel behoud van deze collectiestukken is het belangrijkste uitgangspunt van de restauratie.

 

Niettegenstaande beperkte ingrepen aan portiek en paviljoen en de reconstructieve context van het stadspaleis wordt het Rubenshuis door de bezoekers vandaag als een historische eenheid ervaren. Hoewel nieuw gecreëerd is deze gebouwde context evenwichtig en voor de bezoeker even vanzelfsprekend als deze voorgesteld in de gravures van Harrewijn die de referentie vormden voor de 20ste eeuwse evocatie. Portiek en paviljoen maken vandaag deel uit van de hedendaagse totaalbeleving van museum en museumtuin.

De conservatie- en restauratievisie gaat uit van het maximale behoud van materiaal en betekenis van het kunstwerk met respect voor zijn historische gelaagdheid. Voor portiek en paviljoen situeert de historische gelaagdheid zich in de sculpturale laag van natuursteen en baksteen en in de afwerkingsmaterialen. Op basis van de bewaringstoestand, de gekende historische gelaagdheid, de betekenis van deze kunstwerken, de gebouwde context en de bouwfysische problematiek van portiek en paviljoen is een ontwerpvisie geformuleerd. De authenticiteitswaarde van portiek en tuinpaviljoen is zeer hoog. De ontwikkelde restauratievisie gaat uit van het intact bewaren van de historische materialiteit binnen de context van de wederopbouw van het Rubenshuis door stadsbouwmeester Emiel Van Averbeke in de periode 1939-46. Het behoud van de natuursteenpresentatie volgens het beeld dat Van Averbeke heeft nagelaten is bij gebrek aan relevante informatie over de 17de eeuwse afwerking, op basis van de hedendaagse gebouwde context en omwille van de aanwezige lacunes in de architectuur verdedigbaar. Ook voor het tuinpaviljoen wordt gekozen voor het behoud van het voorkomen van 1969. Dit voorkomen stemt goed overeen met het 17de eeuwse ontwerp en integreert ook naadloos in de gebouwde context van 1946.

 

De portiek is in essentie een architecturale, gebeeldhouwde triomfboog. Het iconografische programma is essentieel in de narratieve beleving van de buitenruimte van het Rubenshuis. De waarneming van beeldhouwwerk en architectuur van portiek en paviljoen is essentieel om, samen met de mythologische goden opgesteld op de balustrade van de portiek en in het paviljoen, het iconografisch verhaal te begrijpen. Ondanks schilfering, opstuwing en verpoedering van de witte steen is de leesbaarheid van de architectuur nog goed. Bij restauratie worden dan ook enkel zuiver conserverende en consoliderende maatregelen uitgevoerd, zonder verder te raken aan de 17de eeuwse materie.

Behoud in situ van de portiek veronderstelt een bescherming tegen weersinvloeden. De voorstudie van 2010 wijst uit dat de gipscontaminatie geen specifieke maatregelen vereist als vochtbelasting van de portiek wordt voorkomen. Door vergelijking van fotomateriaal is het duidelijk dat de schade na het aanbrengen van het tijdelijk dak in 1996 niet-noemenswaardig is toegenomen. De nieuw ontworpen glazen vlinderluifel dient dit barok topstuk in de toekomst te beschermen.

De visie op de restauratie van portiek en paviljoen kan samengevat worden als museaal en contextueel conserverend, waarbij de uitgevoerde ingrepen geen eindpunt zijn, doch het startpunt van een museale monitoring. Het materieel verval van de portiek, en in mindere mate van het paviljoen, tussen 1946 en 1996, toont immers aan dat het maken van een jaarlijkse conditiestaat noodzakelijk is om dit architecturaal topstuk van Vlaamse barok te preserveren. De huidige restauratie voorziet dan ook in een vierjarige periode om een aangepaste werkmethodiek inzake monitoring en onderhoud te ontwikkelen. Deze monitoring kan geschieden aan de hand van een zeer uitgebreide onderzoeks- en restauratierapportering en - documentering, waar voor elk onderdeel van portiek en paviljoen een uitgebreid diagnose- en behandelingsrapport bestaat.

Restauratieteam

  • Bouwheer: stad Antwerpen Cultuur en Vastgoed
  • Onderzoeken: Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium
  • Restauratiearchitect: MAAT_WERK architecten bvba i.s.m. Lode Declercq (bouwhistorie en materieeltechnische onderzoeken) en NEY en Partners nv (stabiliteitsingenieur luifel)
  • Aannemer algemene restauratiewerken: Groep Monument Vandekerckhove i.s.m.   Verhofsté nv (constructie luifel)
  • Aannemer specifieke restauratiewerken: THV Cools – De Vlieger – Lapis Arte i.s.m.Remmen bvba (metaalrestauratie)
  • Begeleiding en premieverlenende overheid: agentschap Onroerend Erfgoed
  • Met de gewaardeerde steun van Total.

Symposium

In september organiseert het KIK in samenwerking met Rubenshuis een symposium over de restauratie van de portiek en het tuinpaviljoen. Meer info vindt u binnenkort op www.kikirpa.be.