© XDGA - Matthias Van Rossen

Architectuur

Project in de kijker: Provinciehuis Antwerpen, klimaatvriendelijke landmark (XDGA)

Colette Demil en Staf Bellens • 12 juni 2020

Eind 2019 opende het nieuwe Antwerpse Provinciehuis officieel de deuren. Het markante gebouw bestaat uit een publiek toegankelijke laagbouw en dwars daarboven een kantoortoren, waarvan de gevel een opvallende torsie etaleert. Vormgeving, constructie, inplanting, omgevingsaanleg en de technologie low & zero carbon (LZC) verlenen het project een in meerdere opzichten iconisch karakter.

Het oude Provinciehuis, een 71 meter hoge toren waarin de provincie Antwerpen kantoren deelde met andere overheden, werd geteisterd door betonrot, bevatte asbest en voldeed niet langer aan de actuele eisen. Een verhuizing naar een andere site werd niet opportuun beoordeeld. Daarom besloot de provinciale overheid op dezelfde site een nieuwbouw te realiseren. De opdracht werd in 2012 toevertrouwd aan XDGA architects via een Open Oproep, na een wat hobbelig startparcours. De eerste projectdefinitie bepaalde namelijk dat de bestaande voorbouw moest worden behouden. Dat bleek niet mogelijk, zodat in 2011 een nieuwe Open Oproep werd gelanceerd, waarvoor grotendeels dezelfde ontwerpbureaus werden weerhouden.

 

Het winnende ontwerp van XDGA borduurt met de dubbele volumewerking voort op de oorspronkelijke vraag. Leidend architect Tom Bonnevalle (XDGA): “In ons eerste concept hadden we over de oude voorbouw een overkragende toren geplaatst. Dat idee hebben we behouden. Op vraag van de luchthaven van Deurne werd de hoogte van de toren teruggebracht naar net geen 58 meter.

 

Samen met de zwenking voorkomt dat schaduwvorming in de buurtuinen. Door de toren dwars op de straat te plaatsen, vormt hij geen scherm voor voorbijgangers en faciliteert hij de link tussen de straat en de groene omgeving opzij van het gebouw. Die omgeving maakt deel uit van het totaalconcept. De vroegere verharding voor boven- en ondergronds parkeren hebben we vervangen door een ondergrondse parking met intensief groendak. Samen met het bestaande bosje ontstaat op deze manier een groot publiek toegankelijk park van 2,4 ha in valleivorm, met een variatie aan inheemse heesters en streekeigen hoogstambomen. Dat park sluit aan bij het Harmoniepark en het Albertpark, zodat het hart van Antwerpen er een groot groengebied bij krijgt.”

© XDGA - Provincie Antwerpen

Programma

 

Het volume onder de toren doet dienst als congresgebouw en omvat een dubbelhoge inkom met ontvangstbalie en brede, uitnodigende trappen. Richting -1 voeren die naar de provincieraadzaal voor 110 personen die ook als congreszaal kan worden gebruikt, een auditorium voor 350 bezoekers, en daartussen een grote open ruimte. Een stalen wenteltrap in de congresruimte geeft toegang  tot een dakterras met vijver onder een weerspiegelende overkapping. De houten installatie ‘Every Collection hides another collection’ van kunstenaar Nico Dockx vormt niet alleen een sculptuur op zich, maar fungeert ook als expositiestructuur voor tijdelijke tentoonstellingen of  voor de uitgebreide kunstcollectie van de provincie. Op +1 bevinden zich twee grote vergaderzalen en een multifunctionele open ruimte. Verder herbergt het congresgebouw magazijnen, een laad- en loszone die aansluit bij de ondergrondse parking, het personeelsrestaurant en een volledig ingerichte keuken voor catering, zodat het kan worden gehuurd voor studiedagen, seminaries of congressen. De 530 deelwerkplekken, bestemd voor 662 medewerkers, in verschillende typologieën zijn verspreid over verdieping 4 tot en met 10 van de toren. Op +11 belanden we in de dubbelhoge bibliotheek, die in blank gevernist staal is uitgevoerd en een project binnen het project vormt. De twee hoogste verdiepingen zijn gereserveerd voor de vier provinciale gedeputeerden en hun medewerkers. Een centrale patio, met als blikvanger een sculptuur met vier bronzen schalen van kunstenaar Philip Aguirre y Otegui, brengt overvloedig daglicht naar binnen. De gedeputeerden beschikken hier ook over een vip-restaurant met loggia en twee vergaderzalen.

© XDGA - Matthias Van Rossen

© XDGA - Provincie Antwerpen

Klimaatvriendelijke landmark

 

Beeldbepalend voor het nieuwe Antwerpse landmark zijn, naast de indrukwekkende torsie, de 683 driehoekige ramen en de gevelafwerking met een reflecterende en zacht glinsterende glasmozaïek. Arie Gruijters, projectarchitect XDGA: “De opdrachtgever had een beperkt percentage beglazing opgelegd in de projectdefinitie. Om de 24 meter diepe ruimtes voldoende daglicht te gunnen, hebben we gekozen voor driehoekige ramen die op hun punt en hoog in de gevels zijn geplaatst, zodat het grootste glasvlak tegen het plafond zit en het zonlicht verder laat penetreren. Bovendien heeft de toren driedubbele beglazing, zodat er geen risico op oververhitting is. De zonwering langs de binnenzijde is uitsluitend bedoeld  om voor beeldschermwerkers het licht te temperen. Het lage gebouw is dan weer zo transparant mogelijk, met veel en in dit geval dubbel glas.”

 

Architect Tom Bonnevalle: “De glasmozaïek in klein formaat liet toe de torsie van de gevel te volgen. We hebben erop toegekeken dat glas en gevel een doorlopend vlak vormen dat in eenzelfde beweging te reinigen is. Vandaar dat de mozaïek is gevoegd met epoxyhars in plaats van met cement.”

 

De duurzaamheidseisen van het provinciebestuur lagen hoog. Het gebouw is compact, luchtdicht en uitstekend geïsoleerd en daarmee optimaal voorbereid  op de geplande passiefhuiscertificatie. Futureproof is de inzet van LZC-technologie. Warmte en koude worden geput  uit een BEO-veld met 350 boorsondes onder de parking, dat verbonden is met warmtepompen. Voor de verdeling staat betonkernactivering in, waar nodig aangevuld met convectors op lage temperatuur. Voor de koeling wordt de bodemtemperatuur rechtstreeks benut; alleen de luchtgroepen voor het auditorium, de raadzaal en de expositieruimtes zijn uitgerust met adiabatische koeling. Voor de ventilatie maken decentrale luchtgroepen op de kantoorverdiepingen lange kanalen en de daarmee gepaard gaande verliezen overbodig. Daarmee vrijwaren zij het architectuurontwerp meteen van grote technische lokalen. Per niveau sturen detectoren het benodigde debiet aan verse lucht. Ook de warmte uit de extractielucht van de dampkappen in de grootkeuken wordt gerecupereerd. Ontvetting gebeurt door uv-lampen. Regenwateropvang voor de toiletspoeling en de al vermelde adiabatische koeling, infiltratie van het hemelwater in het park, PV-panelen met een vermogen van 32 kWp, individueel programmeerbare ledverlichting en een geambieerd BREEAM Excellent-label vervolledigen het klimaatverhaal.

© XDGA - Provincie Antwerpen

Constructief hoogstandje

 

Ook bouwkundig is het Provinciehuis een hoogstandje. De grote overspanning van 25 x 25m van de toren over het congresdeel worden opgevangen door een stalen brugstructuur in vakwerkspant over twee bouwlagen. De dragende gevels in beton bevinden zich binnen het beschermd volume en bepalen mee de thermische massa. Om kolomvrije ruimten te kunnen realiseren, zijn de ter plaatse gegoten vloeren voorzien van naspanstrengen.

 

De wapening in de wanden volgt de triangulatie van de ramen. In zones van verhoogde belastingsconcentratie

maken wapeningsstaven plaats voor volle staalsecties. De wapening, betonkernactivering, verlichting, sprinklers, elektriciteit, ventilatie en doorvoeren in de betonvloeren volgen een strikt uitgetekend grid dat op elke verdieping terugkeert. Om de gevels te gieten, werden projectspecifieke bekistingen gemaakt die de gewenste torsie konden aannemen. De driedubbele beglazing is structureel verlijmd op het raamprofiel, waarna dit in een driehoekig aluminium ontvangstprofiel dat tegen de gevel is gemonteerd, werd verankerd.

 

Anders werken

 

De vloeroppervlakte aan werkvloeren kromp, vergeleken met de vroegere toren, van 54.000 m² naar 22.000 m². Een serieuze downsizing, die hand in hand ging met de afslanking van de provinciale opdrachten en bevoegdheden.

 

Daniël Verheyen, programmamanager van het Provinciehuis: “Met de verhuizing stapten we over naar flexwerken op gedeelde werkplekken, waar niemand nog een vaste stek heeft en waar de klemtoon ligt op het digitaal werken. Tegelijkertijd werd gestreefd naar een optimale transparantie. Het congresgebouw is toegankelijk voor iedereen, wat ook het geval zal zijn voor het park. De ondergrondse parking staat buiten de werkuren ter beschikking van de buurtbewoners. We zijn ook in het Antwerpse project gestapt om ons gebouw ter beschikking te stellen als studieplek voor studenten.”

 

Het traject ging, vanaf het ontwerp tot de weldra geplande oplevering, gepaard met slechts een beperkt aantal wijzigingen. Karl Cools, hoofd departement logistiek van de provincie: “We hebben in de parking nog een achterdoorgang aangebracht voor onze medewerkers, zodat die niet het buitentraject van de parking naar de hoofdingang moeten afleggen. Sommige zaken hadden vanuit operationele overwegingen wellicht beter gekund, bijvoorbeeld inzake de toegankelijkheid van het congresgebouw, de bereikbaarheid van de keuken en de complexiteit van de HCCP-normen. Maar omdat de ontwerpers sterk op hun strepen stonden wat het respect voor hun oorspronkelijke concept betreft, is daar niet op ingegaan. Sommige zaken bekijken we momenteel opnieuw, bijvoorbeeld de  mogelijkheid om leveringen via de hoofdingang te verzorgen. Uiteraard moeten we vermijden dat het bezoek van een vooraanstaand diplomaat interfereert met een leverancier die plots voor de hoofdingang staat, maar wat meer flexibiliteit lijkt zeker aangewezen.”

© XDGA - Provincie Antwerpen