ruimtelijke ordening

'De Brusselse kinderen hebben dergelijke projecten nodig'

Kevin Moens (Palindroom/Architectura) • 20 oktober 2021

Een kinderdagverblijf bovenop een basisschool, inclusief een buitenschoolse opvang en een ontmoetings- en ontspanningsruimte voor ouders. Dat is kort samengevat de samenstelling van campus De Haven in de Molenbeekstraat in Laken. Het meest in het oog springend langs de buitenkant is zonder twijfel het volume bovenop het dak, waar sinds 2014 kinderdagverblijf De Zinnekes vertoeft. Het kinderdagverblijf – een ontwerp van OSK-AR architecten – was de missing link in een geheel dat zich nu profileert als een geïntegreerde leer- en speelomgeving waar leeftijdsgrenzen vervagen.

OSK-AR architecten, fotograaf Marc Sourbron

  • Datum oplevering: 2014
  • Ligging: Molenbeekstraat 173, 1020 Laken
  • Opdrachtgever: vzw Sint-Goedele Brussel
  • Ontwerpteam: OSK-AR architecten
  • Aannemer: Peremans uit Halle
  • Studiebureau: Bruch uit Dilbeek
  • Projectcoördinator: Peter Wyndaele (OSK-AR architecten)
  • Budget: € 4.180.000,00 excl. btw (voor school, kinderdagverblijf en Plassen met Klasse, inclusief de prijsherziening)
  • Omvang: verbouwing school 2.875 m², met uitbreiding kinderdagverblijf 643 m² en 138,24 m² buitenruimte voor het kinderdagverblijf. Het lot Buitenspel voor de basisschool is een apart lot en hier niet inbegrepen.

In Campus De Haven werken basisschool de Zenne, kinderdagverblijf De Zinnekes, buitenschoolse opvang IBO De Puzzel en Baboes (een spel- en ontmoetingsruimte voor ouders en kinderen tot en met vier jaar) niet alleen naast elkaar, maar ook met elkaar. Het concept past perfect binnen de filosofie van Educare, waarmee de Vlaamse Gemeenschapscommissie de overstap van een kinderdagverblijf naar de kleuterklas voor de kinderen vlotter en warmer wil laten verlopen. “Het is belangrijk dat we nadenken over op welke manier we scholen en kinderdagverblijven kunnen combineren en vooral laten samenwerken”, vertelt Bruno De Lille, algemeen directeur van de overkoepelende vzw Sint-Goedele Brussel. “Dat is geen evidentie op het vlak van regelgeving, maar hier zijn we er wel in geslaagd. En het is ook nodig, want het is geen geheim dat Brussel kampt met een tekort aan plaatsen in scholen en kinderdagverblijven. Daarom is dit niet alleen een mooi, maar ook bijzonder nuttig project waarbij de beschikbare ruimte optimaal benut wordt.”

 


De vraag: een basisschool met kinderdagverblijf

Het bestaande gebouw in het centrum van Laken deed eerst dienst als opleidingsplek voor leerkrachten en later als schoolgebouw voor het Buitengewoon Basis Onderwijs (BuBaO). Maar omdat die school verhuisde naar de Verheydenstraat in Anderlecht, moest het gebouw een nieuwe invulling krijgen. Onder impuls van de Brusselse regering werd er geijverd voor een basisschool met plaats voor 240 kinderen, met daaraan gekoppeld een kinderdagverblijf. “De grote vraag was natuurlijk waar we dat kinderdagverblijf konden realiseren”, vertelt Peter Wyndaele van OSK-AR architecten. “Er was een acuut gebrek aan buitenruimte dus de enige opties waren in de kelder of op het dak. En het was vrij snel duidelijk dat het platte dak van het gebouw de beste, maar zeker niet de makkelijkste oplossing was.”

OSK-AR architecten, fotograaf Marc Sourbron

“In Brussel is er een grote nood aan scholencapaciteit. Dat is een gevecht dat hier al langer woedt”, gaat Bruno De Lille verder. “Ieder jaar opnieuw zijn er kinderen die geen plek vinden in het lager onderwijs en sinds dit jaar zelfs niet in het secundair onderwijs. Er is een hele sterke vraag richting scholengroepen, zoals de vzw Sint-Goedele Brussel, om inspanningen te leveren. Maar je moet natuurlijk wel plaats hebben en dat is niet evident in een dicht stadsweefsel. Je kan niet zomaar plaatsen bij creëren. Ook omdat je qua ruimtes de regelgeving moet volgen. Klassen en speelplaatsen moeten groot genoeg zijn. Heel wat projecten worden dan ook geweigerd omdat ze niet kwalitatief genoeg zijn. Het enige wat je dan kan doen is zo creatief mogelijk zijn. En dat hebben we in dit project gedaan. Enerzijds werd het bestaande gebouwd gerenoveerd en anderzijds werd er op het dak een volume bijgebouwd voor het kinderdagverblijf. Hiervoor kwamen we terecht bij OSK-AR architecten, waarmee we al vaker op een positieve manier samenwerkten. Zij denken mee en bleken de ideale partner in dit verhaal.”

 

 

De oplossing: 43 kindjes op het dak

Voor OSK-AR was de schoolrenovatie en de realisatie van een kinderdagverblijf geen sprong in het diepe. Integendeel. Het bureau uit Dilbeek heeft heel wat ervaring in scholenbouw. “We hebben in Brusselse al meer van dergelijke projecten gedaan”, aldus Peter Wyndaele. “Maar met dit project had ik ook een sterke persoonlijke band. Mijn kinderen zaten op deze school en zelf maakte ik die hele schoolloopbaan deel uit van het oudercomité. Dat maakte de betrokkenheid plots veel intenser. Maar praktisch hebben we dit project aangepakt zoals we ieder project aanpakken. Te beginnen met bestaande toestand, structuur en noden in kaart te brengen. Het lange, maar smalle platte dak leende zich uitstekend voor een uitbreiding.”

 

Praktisch moest er ruimte gecreëerd worden voor 43 kinderen, verdeeld in drie groepen: baby’s, kruipers en peuters. Elk met hun eigen ruimte, zowel binnen als buiten. Bruno De Lille: “De regels op het vlak van ruimte en vierkante meters zijn zeer strikt, net als de regels rond toegang van het kinderdagverblijf. Wij zouden bij voorkeur het kinderdagverblijf ruimtelijk nog meer willen integreren in de rest van het gebouw, maar dat laat Kind&Gezin niet toe. Zo moet er duidelijk een aparte inkom zijn voor het kinderdagverblijf. Bezoekers van het verblijf komen wel binnen via de algemene ingang, maar komen boven een nieuwe ‘inkom’ tegen.”

OSK-AR architecten, fotograaf Marc Sourbron

Ook de brandweervoorschriften zijn zeer streng. Peter Wyndaele: “We zitten op het dak, dus kindjes evacueren is niet evident. Je krijgt geen 43 kinderen tijdig beneden via de trappenhal. Dit hebben we opgelost door een uitbouw te realiseren die de brandweer makkelijk kan bereiken met een ladderwagen om alle kindjes langs boven te evacueren. Met de eisen en richtlijnen voor kinderdagverblijven hebben we veel ervaring, ook naar veiligheid toe. Het dossier zelf was op ongeveer anderhalf jaar rond en tegelijkertijd werkten we uiteraard ook aan het ontwerp. Door de grote nood aan scholen en kinderdagverblijven in Brussel konden we genieten van verkorte administratieve termijnen en speciale procedures.”

 


De uitvoering: stalen constructie met massieve houtbouw

Het kinderdagverblijf werd uitgevoerd in een stalen skeletbouw, afgewerkt met een massieve, watervaste houten beplating. Peter Wyndaele: “Het functionele is altijd elementair bij de bouw van een kinderdagverblijf. In principe was hier plaats voor 48 kinderen, maar gezien de lengte van het te bebouwen oppervlak en de keuze om met drie groepen te werken was dit niet mogelijk. De grootste uitdaging was enerzijds het realiseren van een extra gebouw op een dak, wat op zich niet evident is, en anderzijds de stabiliteit van het bestaande gebouw. De fundering bleek te bestaan uit funderingsbalken, die wij op de oude plannen niet konden terugvinden. En gezien we een turnzaal in de kelder hadden voorzien en hierdoor de vloerplaat moesten verlagen, was het wel even spannend. Maar uiteindelijk leende dit gebouw zich perfect voor het bouwen van extra niveau. De stalen structuur werd in stukken geleverd, ter plekke in elkaar gevezen en bekleed met watervaste beplating. De volledige uitvoering werd gerealiseerd in ongeveer een jaar tijd en dat is bijzonder snel.”

 

Hoewel het functionele primeert, verloor OSK-AR ook het esthetische niet uit het oog. Het meest zichtbare resultaat daarvan zie je aan de voorgevel van het kinderdagverblijf, die versierd is met een bijzondere groene, aluminium gevelbekleding. Samen met de groene kunstgrasmatten voor de buitenruimtes werd zo een groen gevoel op het dak gecreëerd. Bruno De Lille: “Het visuele is zeer belangrijk voor de vzw Sint-Goedele Brussel. De herinneringen die je aan school overhoudt, hebben vaak betrekking op hoe het gebouw er vanbuiten en vanbinnen uitzag. Daarom vinden we een atypisch uitzicht een grote meerwaarde. Anderzijds zijn de budgetten beperkt en als we moeten kiezen tussen een extra klasruimte of een architecturaal extraatje, dan zullen we altijd kiezen voor de extra klas.”

OSK-AR architecten, fotograaf Marc Sourbron

De troeven: Leuk, uitdagen en duurzaam verhaal

Campus De Haven profileert zich vandaag als een geïntegreerde leer- en speelomgeving waar leeftijdsgrenzen vervagen. En dat wordt gesmaakt, zowel door de jeugd als door de medewerkers. “Ik ervaar nog iedere dag de meerwaarde”, vertelt een enthousiaste Elise Lemaître, leidinggevende van het kinderdagverblijf. “Er is veel ruimte en licht, wat zeer aangenaam is voor zowel de kinderen als de begeleiders. Elke ruimte is aangepast aan de leeftijd en de slaapruimtes hebben schuifdeuren die we kunnen opentrekken om extra ruimte voor activiteiten te creëren. Bij mooi weer kunnen we gewoon de ramen openzetten en de kinderen zitten buiten. Een bijkomende troef is ongetwijfeld de vloerverwarming. Ideaal want de kinderen liggen vaak op de grond en ook naar veiligheid toe is het een meerwaarde omdat er geen radiatoren ophangen. De Zinnekes baadt in het groen. Niet alleen wat de inrichting betreft, maar we zitten hier letterlijk tussen de bomen. En er is ook groen op het vlak van ecologie. Zo werken we bijvoorbeeld met herbruikbare luiers en is ons bureel papiervrij.”

 

“Projecten als deze zijn exact wat Brussel nodig heeft op het vlak van scholen en kinderdagverblijven”, gaat Bruno De Lille verder. En het draait niet alleen om de kinderen, we denken ook heel hard na over hoe we dit gebouw kunnen openstellen naar de mensen. Dergelijke projecten worden gesubsidieerd met gemeenschapsgeld en ik vind het onze taak om de gemeenschap ook iets terug te geven. Zo zullen we onze sportzaal ter beschikking stellen voor verenigingen en kunnen onze vergaderzalen gebruikt worden. We denken er ook aan om tijdens de zomervakantie een speelpleinwerking te voorzien. Een school moet veel meer zijn dan een lesomgeving tussen 8u en 16u. Maar dan moet je ook gemotiveerde mensen vinden die dat verhaal steunen en geloven. Daarom is iemand als Elise van absolute goudwaarde.”

 


Wat beter kon: nog meer mogelijkheden benutten

 

De realisatie van kinderdagverblijf De Zinnekes valt zonder twijfel onder de noemer sterke ruimtelijke projecten. Toch hadden zowel architect, opdrachtgever als gebruiker graag nog wat extra inspanningen geleverd. “Maar dat kan nog komen”, aldus Elise Lemaître. “We willen de mogelijkheden graag nog meer benutten. Zoals een planten- of kruidentuin integreren of de buurt rond de school nog veiliger maken. Het zou bijvoorbeeld heel leuk zijn als dit een autoluwe straat wordt.”

 

Voor OSK-AR architecten hadden zeker een groendak en/of zonnepanelen nog hun plek gehad bovenop het dagverblijf. Peter Wyndaele: “Omwille van de beperkte budgetten en de beschikbare ruimte hebben we de stabiliteit zeer scherp moeten bekijken met als gevolg dat het plafond echt wel bereikt is en zonnepalen of een groendak niet meer mogelijk zijn. Jammer, want dat zou de opdrachtgever zeker ook een meerwaarde vinden.”

Bruno De Lille knikt instemmend en voegt er nog aan toe: “Wat ik nog graag zou veranderen heeft eigenlijk niet rechtstreeks iets met het kinderdagverblijf te maken. Ik zou graag de vervelende muur die de speelplaats scheidt met de rest van de buitenwereld graag laten slopen. Het zou veel leuker zijn als de mensen konden binnenkijken, wat ook perfect past binnen de filosofie van het openstellen van de school naar de gemeenschap toe. Maar jammer genoeg mag dit niet.”

Het aangename campusleven

Wie het imposante gebouw in de Molenbeekstraat betreedt krijgt instant een campusgevoel. Ook al hebben zowel de bassischool, de buitenschoolse opvang (IBO), ontmoetingsplaats Baboes als De Zinnekes hun eigen ruimte, toch wordt er alles aan gedaan om zoveel mogelijk interactie te creëren.

 

“De kinderen van het kinderdagverblijf gaan graag op reis op de campus”, aldus Elise Lemaître. “Ze bezoeken Baboes, het IBO, de turnzaal, gaan spelen op de grote speelplaats of krijgen bezoek van de leerlingen van het vijfde en zesde leerjaar die boekjes komen voorlezen. Zo kunnen ze veel verschillende plaatsen ontdekken zonder heel ver te moeten gaan. Dat is voor alle partijen een verrijking. We zijn eigenlijk een écht Brussels kinderdagverblijf. Een smeltkroes van vele culturen, nationaliteiten en religies. Diversiteit is belangrijk en dat zie je zowel bij de kinderen als binnen het team. We leren veel van elkaar. En natuurlijk zijn er verschillen, maar dat mag. Iedereen mag en kan zichzelf zijn.”

 

Binnen de campus loopt de samenwerking gesmeerd. Expertise wordt uitgewisseld en iedereen vindt altijd wel een klankbord. Elise Lemaître: “We staan ook af en toe eens in elkaars schoenen. En we helpen elkaar, wat het makkelijker maakt om activiteiten te organiseren voor bijvoorbeeld de ouders. Ook de buurt proberen we met de campus te betrekken door middel van initiatieven zoals Café Filtré of Soep op de Stoep. Het samenhorigheidsgevoel is groot en dat maakt het zo aangenaam om hier te werken.”
 

Nuttige links
ruimtelijkrendement.be

Met deze webpagina wil de Vlaamse overheid gebruikers inspirerende voorbeeldprojecten aanreiken in de zoektocht naar meer ruimtelijk rendement.