belangenbehartiging

De bouwshift: een opportuniteit voor de architect?

22 december 2021

Volgens de laatste betrouwbare meting verdwijnt in Vlaanderen nog steeds vijf hectare open ruimte per dag. In het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen stelt de Vlaamse regering dat dit tegen 2040 naar nul hectare moet worden herleid. Om nadien toch comfortabel te kunnen wonen, werken en ontspannen is er volgens NAV een belangrijke rol weggelegd voor de architect. Maar dan moeten er wel dringend maatregelen komen.

Om de ruimtelijke verrommeling van Vlaanderen - en de daaraan gelinkte maatschappelijke kosten en problemen zoals filedruk, CO2-uitstoot, wateroverlast en aantasting van de biodiversiteit - een halt toe te roepen keurde de Vlaamse regering eind 2020 het kader voor de bouwshift goed. Alleen lagen de voorgestelde vergoedingen voor de grondeigenaars zo hoog dat die bouwshift onbetaalbaar was, en dus dode letter zou blijven. Als reactie op een open brief van een opvallend brede coalitie van de Boerenbond, Natuurpunt, Bond Beter Leefmilieu, de Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning en ook Netwerk Architecten Vlaanderen (NAV) riep Minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) een taskforce bouwshift in het leven om haalbare alternatieven te formuleren. Namens NAV nam architect Jozef Hessel (A1AR) deel aan die taskforce.

Vanuit een erkenning van de problematiek en ons maatschappelijk engagement als architecten steunt NAV al van in den beginne het idee van de bouwshift. Maar naast deze meer ethische inslag, zien we het dossier ook als een opportuniteit voor het beroep. De bouwshift gaat immers niet over minder, maar over anders bouwen. Doordat de vraag naar woningen en andere bebouwde functies zal blijven toenemen, zullen er op minder ruimte meer functies moeten worden gerealiseerd. De creatieve oplossingen van architecten zullen daarom meer dan ooit nodig en waardevol zijn, zowel voor grootschalige als kleinschalige projecten.

 

Tweesporenbeleid

Om de bouwshift succesvol in de praktijk te brengen is een tweesporenbeleid nodig. Aan de ene kant moeten er maatregelen komen om het bijkomend ruimtebeslag te verminderen. Het gaat dan over herbestemmen van bijvoorbeeld slecht gelegen woon(uitbreidings)gebieden naar landbouw of natuur en een aanpassing van de regels rond zonevreemd bouwen. Anderzijds moet er ook werk gemaakt worden van maatregelen om het creëren van nieuw aanbod binnen het bestaand ruimtebeslag makkelijker te maken.

In het publieke debat focust men helaas bijna uitsluitend op het eerste spoor. Maar de bouwshift kan nooit slagen door een neutralisatiepolitiek alleen. Door de bevolkingstoename, gezinsverdunning en economische groei zal de vraag naar bebouwde ruimte voor wonen, werken, scholing en recreatie blijven toenemen. Daar moet een aantrekkelijk antwoord op geboden worden.

Vlaanderen moet daarom een duidelijk kader scheppen rond kwalitatieve rendementsverhogende projecten, en zo de lokale besturen ontlasten van deze verantwoordelijkheden. De Vlaamse overheid dient dan ook in te staan voor een algemeen richtinggevend kader, een werkbaar instrumentarium en voldoende middelen om de bouwshift te integreren in een lokale beleidsvisie. Deze visie moet voor voorspelbaarheid zorgen en een duidelijke communicatie naar architecten en bouwheren toelaten.

Zo moet er een juridisch vastgelegde afbakening komen van de kernen, zodat het duidelijk wordt waar een kernversterkend en waar een open ruimtebeleid wordt gevoerd. Daarnaast is er nood aan een heldere typologie van de kern en moeten overheden actief streven naar een kwalitatieve verdichting met aandacht voor de gebruiks-, belevings- en toekomstwaarde. In bepaalde gebieden in de rand van hoogdynamische stedelijke regio’s kan het ruimtelijk rendement aanzienlijk worden verhoogd. Een laatste belangrijke aandachtspunt is de uitbouw van een partnerschap tussen de overheid, architecten en private ontwikkelaars rond samenwerkingsgerichte voortrajecten. We geloven dat de bouwshift, als die goed wordt aangepakt, op die manier ook tot vlottere vergunningstrajecten kan leiden.

 

Geen tweede kernuitstapscenario

Het verslag van de taskforce maakt duidelijk dat er dringend een brede waaier aan maatregelen genomen moet worden wil men het doel van nul hectare ruimtebeslag in 2040 effectief bereiken. Indien Vlaanderen hier geen werk van maakt dreigt een nieuw kernuitstapscenario. We zullen in het volgend decennium dan plots beseffen dat we wel een baken gezet hebben, maar nagelaten hebben om aan de weg ernaartoe te bouwen. Er zullen dan harde en dure maatregelen nodig zijn om het doel alsnog te bereiken ofwel zal men de streefdatum moeten verleggen. Als deze Vlaamse regering een positieve politieke erfenis wil achterlaten, dan weet ze wat haar te doen staat.

 

Wie het volledige rapport van de taskforce wil lezen, kan daarvoor hier terecht.