visie

De architect in 2050: zo gaat ons beroep erop vooruit (visie NAV)

16 augustus 2022

De bouwwereld en de bredere maatschappij zijn volop in transformatie. Dit leidt tot nieuwe verwachtingen ten aanzien van de architect en veranderende relaties met bouwheren, overheden, andere bouwpartners, administraties, ... Met NAV willen we dat jouw skills als architect in de wereld van morgen meer gevaloriseerd worden dan vandaag, zowel op maatschappelijk als economisch vlak. Startpunt om dit te realiseren is een duidelijke visie. Een visie over de rollen die we als architecten willen opnemen in de toekomst. Een visie over de stappen die we vandaag moeten zetten om die waar te maken.

Om een visie te ontwikkelen, startte NAV eind 2021 een traject op. Op basis van studies over de huidige staat van het beroep, doken we met dertig architecten - jong en oud, actief in kleine en grote bureaus -  in een driedaagse expeditie. De logische vervolgstap was het beschrijven van de ideale toekomstige rol van de architect. Dit artikel geeft je een eerste inkijk in deze visie …

Zwaktes en sterktes

 

Onze zwaktes?

In vergelijking met de gemiddelde Vlaming en Belg is een architect minder tevreden over zowel de inhoud van zijn/haar job als het inkomen dat eruit voortvloeit.

  • De architect draagt een onevenredig grote verantwoordelijkheid in de bouw..
  • Er is een gebrek aan ondernemersvaardigheden.
  • Veel architectenbureaus kenmerken zich door kleine structuren.

 

Onze sterktes? 

  • Een architect is een creatieve homo universalis.
  • Een architect haalt kracht uit zijn/haar sleutelpositie in de bouw.
  • Een architect heeft een helikopterview.
  • Het werk van een architect heeft een grote maatschappelijke impact.
  • Het beroep van de architect heeft een groot maatschappelijk aanzien.
  • Vlaamse architectuur heeft een aantrekkelijke uitstraling in het buitenland.

 

En onze USP? Creativiteit!

De Unique Selling Point (USP) van de architect is zonder twijfel creativiteit. Die creativiteit uit zich niet alleen in het esthetische, maar zeker ook in het aanleveren van vernieuwende oplossingen voor de problemen die in het bouwproces naar boven komen.

 

Architecten worden geconfronteerd met allerhande tegengestelde eisen, wensen en vragen: de verlangens van de bouwheer, de beperkingen in het kader van een goede ruimtelijke ordening, energetische eisen, de limieten van wat technisch en economisch haalbaar is, ...

 

Door vragen te herdefiniëren en de problemen van verschillende kanten te bekijken komt de architect met oplossingen die tegenstellingen overstijgen en zaken mogelijk maken waar je zonder architect enkel van kunt dromen.

Van ontwijde kerk tot kantoorruimte ... Dankzij de creativiteit van 3Architecten - Foto: Sint-Jozefskerk, Kevin Moens

Uitdagingen en kansen

 

Wat komt er op ons af?

De grote veranderingen die zich de komende decennia zullen afspelen, kondigen zich vandaag al aan. Op macroniveau gaat het over de ecologische uitdaging en de technologische vooruitgang.

  • Klimaat: extreme weersomstandigheden zullen nieuwe problemen creëren waaraan we het bouwen zullen moeten aanpassen.
  • Decarbonisatie: in de bouw zal geen plaats meer zijn voor fossiele brandstoffen.
  • Circulariteit: een toenemende vraag en een krimpend aanbod aan primaire grondstoffen zorgen voor schaarste. We moeten voorkomen dat onze grondstoffen worden verspild door in te zetten op oneindig hergebruik van materialen.
  • Ruimte: naast grondstoffen wordt ook de beschikbare ruimte steeds schaarser. De behoefte aan gebouwen om te wonen, te leven en te werken zal verder toenemen, maar zal op steeds kleiner (aard)oppervlak gerealiseerd moeten worden.

 

Wat zijn de gevolgen?

  • Complexiteit: decarbonisatie, circulariteit en technologische vooruitgang leiden tot een verdere toename van complexiteit.
  • Specialisatie: de toegenomen complexiteit zal aanleiding geven tot het ontstaan van nog meer specialismen en specialisten, maar evenzeer tot groeiende nood aan mensen en middelen om het overzicht te behouden en de zaken te coördineren.
  • Nood aan creativiteit: de toenemende schaarste aan beschikbare ruimte vergroot de nood aan creatieve oplossingen.
  • Schaalgrootte: de ecologische uitdaging, en vooral de daarmee gepaard gaande renovatiegolf, duwen de bouwwereld in de richting van het vergroten van de schaal waarop projecten worden aangepakt.
  • Professionalisering: al deze ontwikkelingen samen geven een stevige boost aan het professioneel opdrachtgeverschap.

 

Wat zijn de kansen voor architecten?

Vanuit het macroniveau vertalen de uitdagingen zich tot enkele duidelijke evoluties en kansen op microniveau:

  • Differentiatie: de rollen die architecten opnemen, zullen sterker gaan differentiëren. Sommige worden specialist in circulair bouwen, in BIM, of in een voorlopig nog ongekend vakgebied. Anderen leggen zich net toe op die regisserende rol.
  • Onderlinge samenwerking: de differentiatie maakt dan weer meer samenwerking noodzakelijk. Dat betekent ten eerste dat architecten onderling meer in team zullen moeten werken.
  • Externe samenwerking: het betekent echter ook dat er meer samenwerking moet komen met andere partijen: van energiedeskundigen over aannemers tot de toekomstige gebruikers van het gebouw.
  • Creativiteit: belangrijk is vooral dat de vraag naar de creatieve oplossingen van architecten verder zal toenemen, waardoor er gigantische opportuniteiten ontstaan voor het architectenberoep. Maar we moeten er dan wel voor zorgen dat we in staat zijn om die kansen ook effectief te grijpen.

Klimaatadaptatief bouwen: (landschaps)architecten maken van de nood een deugd! Foto: Waterplein in Tiel, De Urbanisten. Bij hevige neerslag houdt dit plein het water bij en in droge periodes dient het als ontmoetingsplek of speelzone.

Maak kennis met de architect in 2050 ...

 

Onze rol in de maatschappij: van politieagent naar ontwerper van oplossingen

Vandaag wordt van architecten te vaak verlangd dat we optreden als de politieagent. Denk maar aan de verplichting om de verzekeringsattesten van de aannemer te controleren of er op toe te zien dat er een veiligheidscoördinator is aangesteld.

 

In 2050 denkt de overheid niet langer dat de maatschappelijke meerwaarde van de architect ligt in het controleren van andere partijen. Daarentegen erkent ze wel twee essentiële rollen die architecten spelen in de maatschappij, namelijk als de ontwerper van concrete oplossingen en als adviseur van het beleid.

  • Ontwerper van concrete oplossingen. Net zoals vandaag hebben architecten in 2050 een belangrijke impact op maatschappelijke doelstellingen zoals woonkwaliteit, een goede ruimtelijke ordening, veiligheid, hygiëne, …  Dat komt omdat architecten niet alleen concrete oplossingen bedenken voor de noden van de bouwheer, maar die combineren met de maatschappelijke noden die de maatschappij naar voren schuift. Wil de overheid dat we spaarzamer omgaan met ruimte? Dan heeft de architect een impact door een school te creëren die niet alleen meer mogelijkheden biedt aan leerkrachten en leerlingen, maar tegelijk ook minder ruimte consumeert om die doestellingen waar te maken.
  • Adviseur van het beleid. De maatschappij erkent in 2050 de belangrijke impact van architecten en laat ze daarom ook participeren aan het beleid. Architecten worden erkend als cruciale spelers in het bouwproces. Daarom worden we vertegenwoordigd in adviesraden, worden we geconsulteerd door media en beleidsmensen en kunnen we zo het ruimtelijk beleid van de toekomst mee uittekenen.

 

Onze rol in het bouwproces: als gelijken aanschuiven rond de tafel

Samenwerking wordt het leidmotief en dat zowel tussen architecten onderling als met andere bouwpartners. We evolueren zo weg van de bestaande bouwdriehoek naar een ronde tafel waar partners als gelijken aanschuiven. Dit impliceert dat de verantwoordelijkheden en aansprakelijkheden worden herverdeeld tussen de partners: ieder draagt enkel de verantwoordelijk voor zijn eigen werk en niet voor dat van andere specialisten.

 

Het bouwproces wordt nog complexer. Er schuiven steeds meer experten aan tafel. Welke experten dat exact zijn verschilt heel sterk van project tot project. In een dergelijke situatie is de klassieke bouwdriehoek (bouwheer, aannemer, architect) niet langer adequaat. In deze driehoek wordt de architect immers verplicht om verantwoordelijkheid te nemen over de bijdrage van andere experten. Dat leidt vandaag al tot problemen, maar dat zal bij een toenemende complexiteit van het bouwproces nog veel meer het geval zijn.

 

We moeten daarom afstappen van de driehoek en overstappen naar een model waar samenwerking centraal staat. We noemen dat het model van de ronde tafel: de situatie waarbij alle experten die betrokken zijn bij het bouwen als gelijken aanschuiven en dus ook zelf de volle verantwoordelijkheid dragen over hun eigen werk. In een dergelijk model kan de architect optreden als regisseur, centraal figuur of voorzitter, maar dat is niet noodzakelijk. Ook de bouwheer of een andere partij kunnen die taak op zich nemen en de architect kan zijn rol dan beperken tot die van bijvoorbeeld ontwerpspecialist.

 

Onze rol als individu en ondernemer: uit het keurslijf

Op individueel vlak leiden complexiteit en specialisatie tot diversiteit. Zowel de rol die architecten opnemen binnen kantoren als die van kantoren an sich zal daardoor diverser worden. De gemiddelde schaal van de kantoren wordt echter groter, zodat architecten elkaar versterken. In kantoren vormt de vrije keuze tussen gelijkwaardige statuten (bediende/zelfstandige) het uitgangspunt.

 

 Architecten zijn in 2050 vrije ondernemers geworden die weliswaar verantwoordelijkheden blijven opnemen, maar het (aangepaste) wettelijke en deontologische kader niet langer als een keurslijf ervaren. Regels blijven bestaan, maar ze voorkomen niet langer dat architecten nieuwe businessmodellen ontwikkelen die hen in staat stellen hun unieke kennis en kunde maatschappelijk én economisch te valoriseren. De diensten van architecten worden dan ook te volle gevraagd omdat ze een meerwaarde creëren voor klant en maatschappij, niet omdat het zo moet.

Het pad naar een betere toekomst: concrete actiepunten

 

Als beroepsvereniging hebben we zowel op individueel als op maatschappelijk vlak een belangrijke rol te spelen. Concreet moeten we:

  • Ons verzetten tegen regelgeving die architecten in de rol van politieagent dwingt.
  • De rol die architecten spelen bij het realiseren van belangrijke maatschappelijke doelen in het voetlicht plaatsen.
  • Aanwezig zijn in het maatschappelijk debat over thema’s waar de expertise van architecten aan te pas komt.
  • De meerwaarde van de architect in het bouwproces promoten bij het grote publiek.
  • Actief in dialoog gaan met andere stakeholders om zowel de meerwaarde van de architect in de verf te zetten als oplossingen te zoeken voor de problemen waarmee ze geconfronteerd worden.
  • De ondernemersvaardigheden van architecten verhogen.
  • De samenwerking en schaalvergroting bij architecten faciliteren en stimuleren.
  • De gelijkwaardigheid tussen het zelfstandig statuut en het statuut werknemer promoten.
  • Het architectuuronderwijs aanzetten om meer in te zetten op de kennis en vaardigheden die architecten morgen zullen nodig hebben.
  • Onderzoeken of en hoe we het wettelijk kader waarin architecten fungeren kunnen hervormen om zo onze doelen te realiseren