Moeten normen gratis ter beschikking gesteld worden?

Een recent arrest van het Hof van Justitie bij de EG maakt deze problematiek terug actueel.

Normen: even opfrissen

Eerst hernemen we nog eens de algemene principes om daarna in te gaan op het arrest.

Normen zijn bedoeld voor gemeenschappelijk en herhaald gebruik. Ze worden opgesteld door een erkende normalisatie-instelling.

Normen op drie niveaus

Er worden normen opgesteld op drie niveaus: nationaal (NBN), Europees (EN) en internationaal (ISO).

In België publiceert het Bureau voor Normalisatie (NBN) de normen. We spreken hier van “gehomologeerde” normen.

De Europese Unie gebruikt ook normen om het Europese beleid te ondersteunen. Die zijn ontwikkeld door het Europees Comité voor Normalisatie (CEN, CENELEC of ETSI) op verzoek van de Europese Commissie. Ze worden “geharmoniseerde” normen genoemd. Via geharmoniseerde normen kun je bewijzen dat jouw producten of diensten voldoen aan de technische vereisten van de EU-wetgeving.

Alle normen gepubliceerd door CEN en bepaalde gepubliceerd door ISO (International Organization for Standardization) worden als Belgische normen geregistreerd door NBN.

Normen zijn auteursrechtelijk beschermd

Ze ontstaan uit een diepgaande samenwerking tussen experten uit verschillende organisaties, zoals bedrijven, ngo’s, overheden en onderzoeksinstellingen.

De normontwikkeling is een lang en intens proces, waarbij belanghebbenden uit een bepaald vakgebied samenkomen, uitgebreid debatteren, grondig onderzoek verrichten en compromissen sluiten om uiteindelijk tot een consensus te komen over de vaststelling van een norm die breed wordt geaccepteerd en toegepast.

Door het auteursrecht kan de normalisatie-instelling de authenticiteit en integriteit van elke norm garanderen.

De normalisatie-instelling gebruikt de verkoop van normen om normalisatie-activiteiten te financieren.

Voor strikt Belgische normen bezit NBN de auteursrechten. Als lid van CEN en ISO beschikt NBN over de exploitatierechten van de EN- en ISO-normen voor het Belgische grondgebied.

NBN moet er dus op toezien dat de auteursrechten op deze normen worden gerespecteerd.

NBN is een instelling van openbaar nut en valt daarom onder de voogdij van de vice-eersteminister en de minister van Werk, Economie en Consumenten, belast met de buitenlandse handel.

Gebruik van normen is vrijwillig, tenzij …

Het gebruik van normen is vrijwillig. Daarnaast kunnen normen in wetgeving, contracten of bestekken worden gebruikt als eis of verplichting.

In dat geval zijn de normen in kwestie bindend, zonder dat de toepasselijke auteursrechtelijke regels ter discussie worden gesteld.

Ook overheden moeten de rechten van de normalisatie-instelling respecteren. Zij zullen dus aan die laatste toestemming moeten vragen om de inhoud van een norm geheel of gedeeltelijk in wetgeving over te nemen.

Arrest van het Hof van Justitie van 5 maart 2024

Het Hof van Justitie van de Europese Unie heeft het auteursrecht niet in vraag gesteld.

NBN mag dus blijven werken met een betalend model.

Wel oordeelde het Hof in een casus dat de Europese Commissie de normen die het had verwerkt in EU-wetgeving kosteloos ter beschikking moet stellen van de rechtsonderdanen (dit vloeit ook voort uit het rechtsstaatbeginsel, het transparantiebeginsel, het beginsel van openheid en goed bestuur).

De uitspraak heeft zowel betrekking op dwingende normen als op normen ter referentie.

Gezien de lidstaten van de Europese Unie zich gewoonlijk conformeren naar uitspraken van het Hof van Justitie, kunnen we stellen dat NBN-normen opgenomen in Belgische wetgeving – als dwingend of als referentie – niet betalend dienen te zijn.

Het Hof van Justitie had trouwens al eerder geoordeeld dat een geharmoniseerde norm die via een richtlijn is vastgesteld en waarvan de referentiegegevens zijn bekendgemaakt in het Publicatieblad van de Europese Unie, wegens de rechtsgevolgen ervan deel uitmaakt van het Unierecht (arrest van 27 oktober 2016, James Elliott Construction, C‑613/14, EU:C:2016:821, punt 40).

En als een norm toch niet gratis beschikbaar is? Dan kun je de bevoegde minister aanspreken met de melding dat de norm vrij ter beschikking gesteld moet worden door de overheid, zoals bepaald door het Hof van Justitie. De overheid moet in dat geval een overeenkomst sluiten met bijvoorbeeld NBN.

Ter vergelijking: Nederland

Sinds 2019 worden normen waarnaar in wetgeving dwingend wordt verwezen, vrij beschikbaar gesteld in Nederland.

De normgebruiker hoeft niet te betalen om de norm in te zien. De desbetreffende ministeries betalen hiervoor jaarlijks een bedrag aan NEN, de instelling die het auteursrecht bezit.

In Nederland zijn er twee varianten van (volgens hun definitie) ‘dwingende’ normen.

• In de wet wordt dwingend verwezen naar een norm, omdat de wetgever wil dat deze norm wordt toegepast. Je bent dus verplicht aan de norm te voldoen.
• De wet verwijst naar een norm, maar je mag ook een andere oplossing toepassen, zolang die minstens gelijkwaardig is aan de norm (als referentie dus). Om dit te kunnen beoordelen, moet je de norm kunnen inzien.