AI-geletterdheid wordt een wettelijke vereiste: wat moet je weten als architect?

AI-geletterdheid voor architecten

Of het nu gaat om slimme ontwerpsoftware, automatisering van rapporten of het analyseren van energieprestaties: AI komt steeds vaker binnen in het architectenbureau. Maar met die nieuwe technologieën komen ook nieuwe verantwoordelijkheden. Zowel op Europees als Vlaams niveau groeit de aandacht voor AI-geletterdheid.

En het is niet louter vrijblijvend. De AI Act (EU-regelgeving) en de Vlaamse digitale strategie leggen het fundament voor een verplichte AI-basiskennis in de werkomgeving. Maar wat betekent dat nu concreet?

Wat moet je als architect zoal weten over AI?

Een minimale AI-geletterdheid voor architecten houdt in dat medewerkers die met AI werken:

• Begrijpen wat AI is en hoe het in hun vakgebied wordt ingezet. Denk aan parametrisch ontwerpen, BIM-analyse of energiemodellering.
• Bewust blijven van de risico’s en ethische vragen rond AI. Hoe wordt data gebruikt? Zit er bias in het algoritme? Wie is verantwoordelijk als AI een foute suggestie geeft?
• AI-tools kritisch kunnen beoordelen. Niet alles wat automatisch gegenereerd wordt, is per definitie goed. Een kritisch oog blijft nodig, ook bij technologie.

Kortom, medewerkers die met AI werken – of erdoor beïnvloed worden – moeten voldoende onderlegd zijn om dat op een verantwoorde, veilige en geïnformeerde manier te doen. Dit kan door opleidingen en interne richtlijnen.

Geletterdheid is er in verschillende vormen en niveaus

Niet iedereen binnen een architectenbureau hoeft een AI-expert te worden. AI-geletterdheid is geen alles-of-nietsverhaal, maar bestaat uit verschillende niveaus, afhankelijk van iemands rol en verantwoordelijkheden.

Door bewust met deze drie niveaus om te gaan, kan een bureau opleidingen gericht afstemmen op ieders rol. Zo wordt AI-geletterdheid een gedeelde verantwoordelijkheid.

1. Basisniveau (voor alle medewerkers)

Iedereen in het bureau zou een algemeen begrip moeten hebben van wat AI is, waar het voor gebruikt wordt en wat de kansen en risico’s zijn. Denk aan het herkennen van AI-toepassingen in het eigen werk en het begrijpen van de invloed die deze kunnen hebben op resultaten of beslissingen.

Wie aan ChatGPT vraagt “Mag ik zonder vergunning een carport bouwen?” krijgt misschien een antwoord gebaseerd op Nederlandse regelgeving. AI-tools, zoals ChatGPT zijn immers geen experten maar taalmodellen die op basis van patronen in data antwoorden genereren.

2. Tussen- of toepassingsniveau (voor wie actief met AI werkt)

Medewerkers die zelf met AI-tools werken (bijvoorbeeld voor ontwerp, simulatie of planning) hebben nood aan een dieper inzicht. Zij moeten weten hoe algoritmes werken, hoe je de output interpreteert en welke grenzen of risico’s eraan verbonden zijn.

3. Gevorderd niveau

Wie instaat voor de selectie, implementatie of opvolging van AI-systemen (zoals zaakvoerders, IT-verantwoordelijken of projectleiders) moet ook juridische, ethische en strategische aspecten kunnen inschatten. Zij zijn mee verantwoordelijk voor het correct gebruik van AI binnen het bureau.

hoe zit het met freelancers?

Formeel vallen zelfstandige medewerkers niet altijd onder de verplichte AI-geletterdheid. Maar in de praktijk is het vaak wél aangewezen om ook hen mee te nemen in het verhaal. Bijvoorbeeld als ze:

• werken binnen jouw digitale werkomgeving met AI-geïntegreerde software;
• werk afleveren dat (deels) gebaseerd is op AI-processen (zoals een AI-gegenereerde energiestudie);
• communiceren met klanten over AI-gegenereerde output.

Daarom kan het zinvol zijn om in samenwerkingsovereenkomsten met freelancers op te nemen dat zij een basisopleiding AI volgen, of toegang krijgen tot de opleidingen die het bureau aanbiedt.

En wat als ik geen AI gebruik in mijn architectenbureau?

Volgens de Europese AI Act geldt de verplichting tot AI-geletterdheid in de eerste plaats voor organisaties (waaronder ook architectenbureaus) die AI-systemen ontwikkelen, gebruiken of integreren in hun processen.

Er is dus geen opleidingsverplichting wanneer je bureau geen gebruik maakt van AI-systemen, zoals AI-ondersteunde ontwerpsoftware, chatbotdiensten of voorspellende analysetools.

Net zoals je moet kunnen aantonen welke maatregelen je neemt om te voldoen aan de AI-geletterdheid wanneer je wél AI gebruikt, zul je in dit geval moeten kunnen aantonen dat er momenteel geen AI-systemen worden ingezet, en dat je eventuele toekomstige toepassingen opvolgt en evalueert.

Hoe controleert de overheid dit?

Voorlopig zijn er nog geen bindende of breed toegepaste controles op de verplichte AI-geletterdheid in België en blijft het bij aanbevelingen en richtlijnen.

Bij hoogrisicosectoren, zoals de bankensector of de gezondheidszorg, is dit wel al het geval. In deze sectoren kan bij een audit gevraagd worden naar documentatie over opleiding rond AI-gebruik of interne beleidsrichtlijnen rond het gebruik van AI-systemen.

Hoewel dit in de bouwsector vandaag nog niet gecontroleerd wordt, is het verstandig om hier nu al aandacht voor te hebben.