“Een slingerend pad tussen kunst en natuur”

Arnout Van Vaerenbergh studeerde samen met Pieterjan Gijs aan de KU Leuven af als burgerlijk ingenieur-architect. Vanuit een gezamenlijke interesse en nieuwsgierigheid, startten ze naast hun stages een parallelle kunstpraktijk. In 2007 richtten ze samen de ontwerppraktijk Gijs Van Vaerenbergh op in Leuven. Arnout Van Vaerenbergh: “Onze eigen artistieke praktijk was een experimentele tegenhanger van de stages die we liepen. We gingen op zoek naar hoe we ons eigen verhaal konden schrijven. Waar het onderzoeksproces 20 jaar geleden zeer breed was, merken we dat dit nu geconcentreerd is op vier grote lijnen: architectuur, kunst, landschap en erfgoed. Dit was aanvankelijk niet onze specifieke keuze, maar we merken dat deze thema’s nu steeds terugkomen. Wij begeven ons op die raakpunten, zonder ons bijvoorbeeld expliciet landschapsarchitect te noemen.”

Landschapsarchitect en stedenbouwkundige Arne Deruyter (atelier Arne Deruyter, Roeselare-Gent) is van jongs af aan geboeid door de natuur en gepassioneerd door planten. Na zijn studies landschapsarchitectuur aan HoGent ging er bij Robbrecht en Daem architecten een nieuwe wereld open: “Ik kreeg tijdens die zeven jaar voeling met architectuur en het opzoeken van de snijlijn tussen architectuur, landschap en kunst. Dit leidde in 2006 tot het opstarten van atelier Arne Deruyter. We evolueerden van het creëren van puur ambachtelijke naar grootschalige projecten. Niettemin zijn we nog steeds actief binnen de hele waaier omdat we dat zeer interessant vinden. We willen het hele speelveld, waaronder architecten en kunstenaars, bedienen op verschillende schaalniveaus. Onze doelstelling is vooral veel landschap en meer natuur creëren. Hoe meer we samenwerken, hoe meer landschap, overlap en diversiteit we kunnen creëren.”

De klik

De Eilandtuin in de Plantentuin Meise, met 92 hectare planten een van de grootste botanische tuinen ter wereld, bracht Arne Deruyter en Arnout Van Vaerenbergh samen. Arne Deruyter: “Eerder werkten we al andere projecten uit in de Plantentuin, waaronder de welkomsttuin en culinaire belevingstuin. Dat impliceert het zoeken van nieuwe partners binnen het veld. Elk project vraagt immers een andere insteek. We moesten een verbinding creëren, een pad maken op een manier die het landschap uitdaagt of met het landschap in dialoog treedt. Gijs Van Vaerenbergh leek mij de geknipte partner. Er was een klik. We voelden ambitieniveau langs beide kanten. Het was volle bak samenwerken en dat ging zeer goed. We wilden hier gewoon zijn. Er zit hier zoveel expertise en de omgeving wordt enorm verzorgd. Voor ons als landschapper is dit haast het walhalla. Als je met elkaar in zee gaat ben je van mekaar afhankelijk. Als het mislukt zijn we alle twee verloren. We kunnen dat gewoon niet maken. We hadden ook het geluk dat de directie enorm betrokken was, net als aannemer De Dender wegeniswerken, die dit project als ‘Champions League’ zag en de uitdagingen, waaronder het vele handwerk, omarmde.”

Arnout Van Vaerenbergh: “Wij zijn niet zomaar op zoek naar landschappelijke projecten, er moet een bijzondere kans zijn. Een nieuwe visie ontwikkelen voor een klein eiland, dat sprak ons kunstenaarshart direct aan. Wij houden van het exotische idee van het afgezonderde. Tegelijk gaat het over het creëren van een belevingstuin. Dat contrast is zeer boeiend. De gedachte om hiervan een romantische, mysterieuze en belevende tuin te maken, sprak ons enorm aan.”

Een plek benoemen

Hoe ze elkaar versterkt hebben? Arne Deruyter: “Ik denk vooral op het vlak van identiteit. Op een bepaald moment werkten we elk rond een pad hoog in de lucht door de bomen heen. Toen dachten we op hetzelfde moment: het zijn moerasplanten. Dat is voelen, ruiken, zien. En toen beslisten we om het pad laag te houden. Wat zij en wij maken is hetzelfde: identiteit. Een plek benoemen.” Arnout Van Vaerenbergh: “In dit project kan je landschap en architectuur/sculptuur niet uit elkaar halen. Het project bestaat uit een pad dat slingert tussen de eilanden. Beide hebben elkaar nodig en gaan in constante dialoog. Je kan op dit soort plaatsen niet spreken van een zuiver landschappelijk, artistiek of infrastructureel project. Het is fijn als een dergelijke synergie tot stand kan komen.” Arne Deruyter: “De snijlijn is duidelijk en zorgt ervoor dat je het landschap en de moerasplanten voelt en zichtbaar maakt. We vinden elkaar in de overlap. We denken steeds out-of-the-box. Dat is onze eigenheid. Wij gaan volledig voor het landschap.”

Een kunstenaar en een architect denken vaak anders, wat ongetwijfeld soms leidt tot discussiepunten. Arne Deruyter: “Los van enkele kleine discussies verliep het eigenlijk vrij vlot. We gingen allebei uit van de plek.” Arnout Van Vaerenbergh: “Het is ook gewoon een zeer leuke plek met een fantastische opdrachtgever. Bovendien zijn de randvoorwaarden dikwijls strenger. Als er spanning zat, dan was het omdat we het project ambitieus aanpakten. De oorspronkelijke opdracht was compacter dan hoe we het uiteindelijk bedachten. In plaats van een kleine brug tot het bestaande eiland, maakten we een slingerende brug van 430 meter lang over een archipel. Die moest dan uiteraard zeer simpel zijn, zonder kwaliteit te verliezen. De sleutel zat in de technische vereenvoudiging. We maakten de constructie met het bestaande eiland als onderlegger. We legden het pad dus eigenlijk gewoon aan op de grond, wat goedkoper is dan met een staketsel op hoogte. Door de afgravingen in de tweede fase ontstonden de eilanden en veranderde het pad in een brug.”

Vrije blik

De Plantentuin is ook een onderzoeks- en kenniscentrum. De plekjes langs en in het water zijn ideale locaties voor het ontwikkelen en het uitbreiden van de wetenschappelijke collectie water- en moerasplanten. De onderliggende gedachte van de Eilandtuin was steeds: hoe meer diversiteit, hoe beter. Uiteindelijk zullen doorheen de jaren meer dan 400 soorten worden aangeplant. Arnout Van Vaerenbergh: “Wij stappen daar enigszins als een amateur in. Ik heb meermaals mijn ogen uitgekeken tijdens de uitwerking van de diverse plantensoorten met de specialisten van de Plantentuin zelf. We werken op het snijpunt van landschap, erfgoed, kunst en architectuur en zijn op geen enkel vlak helemaal onderlegd. Niettemin dienen we ook te snappen hoe de plantenwereld werkt om te begrijpen hoe we het pad moeten indelen. Wij gaan als kunstenaar heel graag in dialoog met andere experten. Ik denk bijvoorbeeld ook aan een volgende samenwerking in opdracht van de KU Leuven. Samen met een team specialisten, waaronder professor emeritus Martin Hermy, maken we in het Arenbergpark een doolhof met 150 meter aan gebogen wanden en een collectie van bijna honderd verschillende klimplanten.” Arne Deruyter: “Een vrije blik is ook leuk. Wij zijn generalisten of verbindende figuren, terwijl specialisten ook zeer belangrijk zijn. We versterken elkaar. Zeker omdat het complexer wordt, zoals het werken met water.”

Vroeg samen aan tafel

Arne Deruyter: “Het is cruciaal om zo vroeg mogelijk samen te werken en mee aan tafel te zitten. Het gebeurt nog te vaak dat we pas gevraagd worden na het masterplan, terwijl wij net graag meedenken met het masterplan. De eerste maanden zijn bepalend. Vervolgens kan iedereen op zijn werkveld werken en hoeven we pas later terug samen te komen. Er zijn nog veel partijen die denken: vraag eerst de architect, dan de landschapper. Wij kijken in eerste instantie naar het landschap. Je bent altijd maar één iets denk ik, architect of landschapper.” Arnout Van Vaerenbergh: “Ik merk de trend dat in wedstrijden vaak naar megateams wordt gevraagd, waarbij heel veel expertise samen komt. Ik snap dat enerzijds, maar het kan ook wel zorgen voor minder scherpte. Het is niet slecht om dit wat meer in balans te brengen. In een goede samenwerking kan iedereen vanuit zijn expertise bijdragen aan een leidend idee. Het is verrijkend dat elke partij zijn laag legt.”

Swept away in de Eilandtuin

De Eilandtuin in de kasteelvijver van de Plantentuin Meise tilt de romantische Engelse tuinstijl naar een hoger niveau. De tuin bestaat uit een groep eilanden met diverse oriëntaties en niveaus die een waaier van nieuwe biotopen creëert. Als Robinson loop je verwonderd en verloren langs kronkelende paadjes en stapstenen van de 430 meter lange, meanderende betonnen steiger laag bij het water. Achter elke bocht schuilt een andere wereld, zoals het Spiegelbos, het Ven, of het Elzenbroekbos. Een unieke biotoop, ook voor de inheemse fauna en flora. Arnout Van Vaerenbergh: “We ontwierpen de tuin met een beeld van 20 à 30 jaar. De tuin is nu nog open, maar de bomen die aangeplant zijn zullen met tijd samen een geheel vormen, een boeket of klein bos met verschillende biotopen. Als een soort mysterieuze wolk waar je doorstapt.”