De Open Oproep is de procedure waarmee het Team Vlaams Bouwmeester al twintig jaar ontwerpers aanstelt voor publieke opdrachten op het gebied van architectuur, stedenbouw, landschapsinrichting, publieke ruimte en infrastructuur. Met deze vernieuwde procedure wordt ingezet op diversificatie en innovatie binnen het architectuurveld, waarbij de focus vooral ligt op verjonging.
Deze vernieuwing voedt de vrees dat op lange termijn een kloof zal ontstaan tussen jong talent enerzijds en gevestigde architecten en bureaus met veel ervaring anderzijds. Is die bezorgdheid terecht? En zo ja, hoe kan het beter?
TWEE MATEN EN TWEE GEWICHTEN?
Op het eerste gezicht lijkt er misschien weinig aan de hand te zijn. Want waarom zou het schrappen van drempels een probleem zijn? Steven Lannoo, directeur van NAV, legt uit: “NAV werkt al maanden achter de schermen aan een nieuwe aanstellingsleidraad voor architectuuropdrachten. De huidige wedstrijdcultuur heeft een grote negatieve impact op de sector, zowel de vergoedingen als de werkwijze zijn onacceptabel. Onze sector staat onder enorme druk, wat recent uitvoerig in de pers werd besproken.”
Het Facilitair Bedrijf van de Vlaamse overheid erkent dit probleem en is bereid samen met NAV een nieuwe leidraad te ontwikkelen die beter aansluit bij de huidige economische en maatschappelijke omstandigheden. De voorwaarde is wel dat eerst de bezorgdheden van de Vlaamse overheid tegenover architecten worden besproken. Eén van die bezorgdheden is de afnemende kwaliteit van de uitvoeringsdossiers en bestekken, ondanks de drempels die tot nu toe in de selectiecriteria zijn ingebouwd. De vraag is: wat gebeurt er als we deze drempels nog verder verlagen?
Het is dus opmerkelijk dat het bouwmeesterschap, óók een Vlaamse overheidsinstantie, juist de drempels verlaagt, en dat vaak voor complexe, grote of iconische opdrachten. Referenties hoeven voortaan niet noodzakelijk een vergelijkbare schaal, bouwkost of programma te hebben. Wel doorslaggevend? De wijze waarop de kandidaat omgaat met gelijkaardige ontwerpuitdagingen. Een referentiesysteem dat kantoren toelaat om te groeien is op zich een goede zaak, maar het mag er niet toe leiden dat kennis en ervaring niet meer van tel zijn.
Dit toont een tegenstrijdigheid binnen de Vlaamse overheid: de ambitie van de ene overheidsinstantie leidt tot onvrede bij de andere.
TELKENS OPNIEUW HET WARM WATER UITVINDEN
De nieuwe werkwijze dreigt de slaagkansen te verlagen voor bureaus die al de nodige expertise hebben opgebouwd. Deze bureaus worden soms als ‘verouderd’ beschouwd. Aan de andere kant moeten jonge bureaus dan weer meer kansen krijgen. Het dreigt dus vooral op een verlies-verlies-situatie uit te draaien. Door een kloof te creëren tussen jong en oud, moeten architecten telkens opnieuw het warm water uitvinden, terwijl de sector juist behoefte heeft aan professionalisering. Ook is het mogelijk dat jonge architecten en bureaus gedwongen worden om samen te werken met technisch gespecialiseerde bureaus, wat zou kunnen leiden tot een verschuiving naar het Nederlandse model, waarbij ontwerpende en uitvoerende architecten gescheiden zijn.
De nieuwe spelregels van de Open Oproep komen bureaus die streven naar een evenwicht tussen ontwerp en uitvoering niet ten goede. NAV pleit daarom voor een geïntegreerde totaalaanpak van architectenbureaus, waarbij het doel is om een project te kunnen leiden vanaf het eerste gesprek tot de oplevering. Dit principe zou volgens NAV ook centraal moeten staan in elke aanstellingsleidraad of Open Oproep.
AANDACHT VOOR JONGE ARCHITECTEN ALS GUNNINGSCRITERIUM
Een beter alternatief zou zijn om in de selectiecriteria van architectuurwedstrijden expliciet aandacht te besteden aan de manier waarop bureaus jonge ontwerpers kansen bieden. Steven Lannoo stelt voor: “Een extra selectiecriterium waarin de kandidaat toelicht hoe binnen het bureau jonge ontwerpers kansen krijgen om onder eigen naam te ontwerpen en eventueel ook mee te participeren in de vergoeding. Als dit een criterium zou zijn, zou het partijen aansporen anders om te gaan met de organisatie van hun bureau.”
Deze benadering zou niet alleen jong talent de kans geven zich te ontwikkelen, maar ook de gevestigde bureaus in staat stellen de juiste jongeren te selecteren voor een mogelijke generatiesprong. Op deze manier wordt een symbiose gecreëerd tussen jong talent en de nodige ervaring, wat voor beide partijen voordelen biedt.
NOG MEER ZORGEN OVER DE OPEN OPROEP
Er is brede overeenstemming dat de biedvergoedingen van de overheid absoluut onvoldoende zijn. Dit draagt bij aan de problematiek van de lage vergoedingen voor startende architecten, die vaak als goedkope arbeidskrachten worden ingezet voor wedstrijden. Wanneer het Team Vlaams Bouwmeester stelt dat een openbaar bestuur niet meer middelen wil vrijmaken, rijst de vraag waarom het aantal kandidaten in de vernieuwde procedure wordt verhoogd van drie naar vier. Dit zou betekenen dat het al lage bedrag nog verder verdeeld moet worden.
Daarnaast is de vergoeding van slechts 1.000 euro per ingediende pagina niet gerechtvaardigd.
Ook het feit dat niet-geselecteerden geen feedback krijgen, is problematisch. Dit verhoogt de kans de zij niets leren van hun inschrijving en daardoor steeds minder deelnemen aan toekomstige wedstrijden. Het gevolg is dat de groep potentiële deelnemers steeds kleiner wordt.
NAAR EEN ALGEMEEN INZETBARE AANSTELLINGSLEIDRAAD
Tot slot nog even uitzoomen, want de Open Oproep is natuurlijk niet het enige wedstrijdformat dat voor onzekerheid en frustratie zorgt.
Het lijkt misschien utopisch om te hopen dat de ideale aanstellingsleidraad voor architectuurwedstrijden, gedragen door alle stakeholders, binnenkort werkelijkheid wordt. Toch is dit precies wat NAV beoogt. Een leidraad die niet alleen voor de Vlaamse overheid geldt, maar ook voor de gemeenten, intercommunales, vzw’s en zelfs particuliere opdrachtgevers die via een wedstrijdformule willen werken. Dit zou een procedure zijn die door alle partijen wordt gedragen en die werkbaar is voor alle architecten en bureaus.
Triene Gheysens
Ir.-architect en copywriter