“Onderzoeksgedreven architectuur is de toekomst”

Archipelago, met vestigingen in Brussel, Leuven, Parijs en Barcelona, won in februari onze Best Entrepreneur Award en staat bekend om zijn onderzoeksgedreven ontwerppraktijk. In dit gesprek vertellen creative director Giulia Scialpi en head of business development Maarten Lambrechts hoe hun bureau de brug slaat tussen onderzoek en architecturale projecten, hoe ze omgaan met mislukkingen en de uitdagingen van ondernemerschap en welke rol ze voor zichzelf zien in de toekomst van architectuur.

De wisselwerking onderzoek en praktijk staat centraal in jullie kantoor. Hoe vertaalt dit zich concreet in jullie dagelijkse werking? Kan je een voorbeeld geven van een onderzoeksresultaat dat rechtstreeks een project of ontwerpmethode heeft beïnvloed?

Giulia Scialpi: “Voor ons is onderzoek geen extra dienst die pas na een project komt, maar de basis van onze ontwerpaanpak. Het vormt de ruggengraat van ons proces en stuurt alles, van concept tot uitvoering. Door ontwerpen te verankeren in onderzoek krijgen projecten een sterker verhaal, meer diepgang en betekenisvollere inhoud. Onze nauwe band met de academische wereld speelt daarbij een sleutelrol. Veel van onze collega’s – ikzelf inbegrepen – zijn verbonden aan universiteiten. Die wisselwerking voedt ons werk: we krijgen toegang tot onafhankelijk onderzoek en brengen tegelijk nieuwe inzichten en kennis terug in onze projecten. De uitwisseling is bovendien wederkerig: via deze samenwerkingen krijgen academici rechtstreeks zicht op de praktijk en vergroten ze de impact van hun werk.”

“Voor ons is onderzoek geen extra dienst, maar de basis van onze ontwerpaanpak” ~ Giulia Scialpi (Archipelago)

Maarten Lambrechts: “We doen research by design: door modellen en prototypes te maken, leren we veel. Ons doel is om steeds bij de voorhoede te blijven op domeinen als klimaatadaptief bouwen, sufficiëntie en aanpasbaarheid.”

Giulia Scialpi: “Een sterk voorbeeld is HELORA in Wallonië, waar we de opdracht kregen om vijf ziekenhuizen te ontwerpen in evenveel steden. Het ontwerp werd toegewezen aan een multidisciplinair consortium onder leiding van Archipelago, samen met VK architects+engineers en Tractebel. Duurzaamheid en standaardisering waren sleutelvereisten. Daarom kozen we voor een modulaire, herhaalbare typologie, zodat elk ziekenhuis zich kan aanpassen aan de lokale context en toch een gemeenschappelijke identiteit behoudt. In onze offerte vergeleken we twee scenario’s: een traditionele aanpak en onze HELORA-visie. Voor elk gebouw toonden we twee varianten met een verschillende duurzaamheidsimpact. Die duurzame aanpak overtuigde de opdrachtgever en leverde ons de overwinning op.”

“Ook tijdens de verdere ontwikkeling bleef onderzoek een centrale rol spelen, dankzij een duurzaamheidscharter dat we opstelden en dat ons hielp het team te ondersteunen en onze beloftes rond circulariteit en duurzaamheid waar te maken. We voerden levenscyclusanalyses uit in de ontwerpfase, onderzochten de gebouwschil in detail en pasten dynamische simulaties toe om esthetiek, comfort, welzijn en energieprestaties met elkaar in balans te brengen. Met andere woorden: onderzoek bepaalde niet alleen het begin, maar stuurde het hele proces.”

De jury van onze Jo Crepain Awards roemde jullie toekomstgerichte strategie. Hoe ontwikkel je als bureau een visie die niet alleen trendgevoelig is, maar ook bestand is tegen maatschappelijke en economische veranderingen op de lange termijn?

Giulia Scialpi: “We zijn ons bewust van trends, maar ons belangrijkste doel is te anticiperen op what comes next. Onderzoek maakt dat mogelijk, en we structureren het rond drie focuspunten. Eén: de gebruikers. Twee: het gebouw en de systemen. En drie: de maatschappij en de omgeving. Dit kader zorgt ervoor dat we niets over het hoofd zien. Ook hier staat de academische wereld centraal in onze aanpak. Universiteiten bieden een niet-commercieel en onafhankelijk perspectief dat bestand is tegen kortstondige trends.”

“Recent organiseerden we een workshop over de toekomst van voormalige ziekenhuiscampussen. Samen met eigenaars en experten bekeken we Europese voorbeelden en dachten we na over wonen, zorgen en werken in morgen. Het resultaat: een visie die reikt voorbij architectuur, richting echt toekomstbestendige gebouwen.”

Maarten Lambrechts: “Het is te simplistisch om te denken dat die oude sites vanzelf wel een bestemming zullen krijgen of gesloopt zullen worden. Dat moet je meenemen in je strategie.”

“Vanuit de markt bekeken, werken we vaak op korte termijn: een opdrachtgever stelt een vraag, wij formuleren een antwoord. Maar door ook op lange termijn te denken, kunnen we betere oplossingen aanbieden en ons sterker positioneren bij wedstrijden en opdrachten. Opdrachtgevers waarderen dat steeds meer.”

Onderzoek is vaak een kostenpost die moeilijk te verantwoorden is in een commerciële context. Hoe slagen jullie erin die investering niet alleen vol te houden, maar er ook waarde uit te halen voor opdrachtgevers én het bureau zelf?

Maarten Lambrechts: “Sinds de fusie in 2016 hebben we afgesproken dat onze schaal groot genoeg moet zijn om onderzoek te kunnen dragen. We maken bewust tijd vrij om te lezen, te experimenteren en zorgen ervoor dat we de juiste tools, kennis en middelen hebben om dat te bereiken. Onderzoek is met andere woorden een vaste kost voor ons, net zoals elektriciteit of teambuilding. Uiteraard evalueren we regelmatig: draagt ons onderzoek bij aan onze evolutie als organisatie, levert het innovatie op in projecten, en versterkt het onze marktpositie?”

Archipelago verkent actief nieuwe markten. Hoe bepaal je welke markten interessant of relevant zijn, en wat maakt dat jullie je op internationale schaal durven positioneren?

Maarten Lambrechts: “We benaderen nieuwe markten en internationale markten op dezelfde manier door onszelf telkens drie vragen te stellen. Eén: welke relevante expertise hebben we al opgebouwd? Twee: welke kennis of vaardigheden ontbreken nog? Drie: welke kansen zien we (financieel en inhoudelijk) om verder te evolueren en te innoveren?”

“Als dat duidelijk is, volgt de vraag: met wie werken we samen? Dat kunnen lokale architecten, netwerken, of contacten via conferenties zijn. Samenwerking is cruciaal om kennis die complementair is aan de onze te kunnen inzetten.”

“Een concreet voorbeeld? Momenteel verkennen we de markt van high security- en high clearance-projecten. Dankzij eerdere ervaring met het ontwerpen voor defensie, laboratoria, psychiatrische instellingen en luchthavens hebben we al expertise opgedaan in robuuste en adaptieve architectuur. We onderzoeken nu hoe we die kennis strategisch kunnen inzetten voor ‘extreme architectuur’, dat is architectuur die bestand is tegen extreme weersomstandigheden, conflicten, …”

“Internationaal zijn we actief in Frankrijk en kijken we naar Spanje als volgende stap. Daarnaast doen we mee aan wedstrijden in Zwitserland en zetten we samenwerkingen op in Nederland. We bouwen onze internationale groei gestaag uit: het moet gedragen worden door mensen met voldoende ervaring binnen Archipelago, anders werkt het niet.”

In welke zin en mate beïnvloeden die internationale perspectieven jullie ontwerpfilosofie en ondernemerschap?

Giulia Scialpi: “Archipelago is van nature internationaal: onze teams bestaan uit vele nationaliteiten, wat een brede waaier aan expertise en perspectieven oplevert. We nemen ook deel aan Europese onderzoeksprojecten, zoals Caring Nature, dat de ecologische voetafdruk van de zorgsector wil verkleinen. Samen met partners uit onder andere Finland, Duitsland en Spanje werken we aan het COMPASS-instrument voor duurzame en flexibele ziekenhuisontwerpen. Hiervoor bestuderen we ziekenhuisontwerpen samen met onze internationale partners. Dat stelt ons in staat onze strategieën te testen in uiteenlopende contexten, met verschillende klimaten, materialen en toeleveringsketens, en zo echt contextuele architectuur te ontwikkelen.”

Maarten Lambrechts: “Ook de marktcondities verschillen sterk per land. In Frankrijk bijvoorbeeld is de organisatie van wedstrijden veel intenser dan in België. Soms laat dat toe om verder te gaan, soms beperkt het de mogelijkheden. Maar altijd leer je uit hoe architectuur elders wordt gemaakt en dat verrijkt je eigen praktijk.”

Innovatie en onderzoek brengen uiteraard ook risico’s mee. Kun je een moment beschrijven waarop een experiment of strategie niet het verwachte resultaat opleverde, en wat jullie daaruit geleerd hebben?

Giulia Scialpi: “Het grootste risico is dat kennis verloren gaat of niet goed wordt overgedragen. Onze inzichten vertalen naar concrete toepassingen blijft een uitdaging. Soms dreigt er een loss in translation. Mislukken hoort uiteraard bij onderzoek: je leert eruit. Onderzoek vraagt tijd om te denken, te verkennen, te experimenteren. En ook de eerlijkheid om toe te geven dat een aanname fout bleek.”

Maarten Lambrechts: “Zoals uitvinder en innovator James Dyson zegt: “My life is a life of failure.” Falen is een essentieel onderdeel van innovatie. Het geeft ons inzichten om processen te verbeteren. Toch praten we daar als architecten niet graag over: in een competitieve markt wil iedereen efficiënt lijken. Maar in werkelijkheid gaat elk ontwerpproces met stappen vooruit en achteruit.”

“Wat AI kan doen, moet door AI gebeuren, zodat wij meer tijd hebben voor wat het niet kan” ~ Maarten Lambrechts (Archipelago)

Jullie wonnen de Best Entrepreneur Award. Hoe zien jullie bij Archipelago de rol van ondernemerschap in architectuur, en waar liggen kansen of valkuilen?

Maarten Lambrechts: “Architecten zijn leergierig, maar dat wordt niet altijd toegepast op ondernemerschap en bedrijfsvoering. We zouden daar opener over moeten spreken, inzichten delen en externe experts betrekken. Ondernemerschap is geen randzaak maar een integraal onderdeel van architectuur.”

“Kansen liggen onder andere in het efficiënter maken van processen, bijvoorbeeld door AI in te zetten. Wat AI kan doen, moet door AI gebeuren, zodat wij meer tijd hebben voor wat het niet kan en dat is ook nog steeds veel. De uitdaging is tegelijk te blijven investeren in onderzoek, ook al laten budgetten en erelonen dit niet altijd toe. Dat vraagt een kritische blik naar je projecten en duidelijke communicatie met opdrachtgevers. De basis moet juist zijn en van daaruit kan de rest dan volgen. Daarnaast is ondernemerschap ook zorg dragen voor je medewerkers. Hun groei en welzijn zijn essentieel. Als dat niet in balans is, werkt de organisatie niet.”

Hoe ziet Archipelago er binnen 20 jaar uit volgens jullie en welke rol willen jullie tegen dan gespeeld hebben in het bredere veld van architectuur en stedelijke ontwikkeling?

Maarten Lambrechts: “Ons doel is te blijven evolueren als flexibele, dynamische organisatie die erkend wordt als kennisgedreven architectuurbureau. We willen dat onze onderzoeksaanpak in elk project zichtbaar en voelbaar is, niet als een formele signatuur, maar als een manier van denken en werken die leidt tot duurzame en toekomstbestendige gebouwen.”

“Ons langetermijndoel is duidelijk: de Jo Crepain Award winnen! Want die staat voor excelleren over de hele lijn. Blijven verbeteren, experimenteren en groeien.”

Giulia Scialpi: “Dat is volgens mij ook de richting waarin architectuur in het algemeen moet evolueren: onderzoeksgedreven, toekomstgericht en met oog voor mens, gebouw en maatschappij.”