nav.be / kennis / beroepstechnische dossiers / ruimtelijke ordening / ruimtelijk rendement / winkelen en wonen blenden perfect in sterk ruimtelijk project

ruimtelijke ordening

Winkelen en wonen blenden perfect in sterk ruimtelijk project

Kevin Moens (Palindroom/Architectura) • 20 oktober 2021

“We waren op zoek naar een niet-alledaags ontwerp voor een niet-alledaags concept en ik denk dat het resultaat voor zich spreekt”, vertelt Philippe Serraes, zaakvoerder van Spar Kalken en sinds 2006 jaar eigenaar van de site. “Toen we hier terechtkwamen was er een tapijtenwinkel, maar de lokale tapijtindustrie ging toen al sterk bergafwaarts. We begonnen een kleine Spar in een stuk van het gebouw, maar omwille van de snelle groei en de pensioengerechtigde leeftijd van de eigenaars besloot ik het hele terrein te kopen om aan dit ambitieuze project te beginnen. Omdat er een parkeerprobleem dreigde, werden ook nog twee woningen die tegen de straatkant lagen gekocht om af te breken. Wat volgde was een vier jaar lange brainstorm over hoe we het concept wilden uitwerken. Een ding was zeker: het moest anders zijn, geen alledaags ontwerp en geen platte doos maar architectuur!”

De vraag: winkelen en wonen

Philippe Serraes: “Het concept van een supermarkt met daarboven wooneenheden hadden we al lang in gedachten. Maar hoe zorg je er enerzijds voor dat de klanten van de supermarkt geen last hebben van de bewoners en hoe geef je de bewoners anderzijds voldoende privacy? Daarom wilden we bewust ruime appartementen met grote terrassen.”

De supermarkt wordt aangevuld met een restaurant/tearoom en vergaderfaciliteiten, waardoor de eigen slagerij, bakkerij en traiteursafdeling zowel de winkel als het restaurant kunnen bedienen. Philippe Serraes: “Het was een must om de supermarkt te combineren met ons eigen merk Margriet en een plek om te eten. Margriet is de naam van mijn grootmoeder, die erg lekker kon koken en altijd een van mijn lievelingspersonen is geweest. En zelf heb ik tijdens mijn studententijd altijd in de horeca gewerkt. Ik geloof in het concept van dagschotels, vandaar de keuze om ook eten te serveren in een ruimte naast de winkel. De menu volgt dagelijks het aanbod van Margriet in de supermarkt.”

Martens Van Caimere Architecten, fotograaf Marc Soubron

“Philippe en Eva kwamen met een heel helder idee naar ons”, gaat Robbe Van Caimere van Martens Van Caimere Architecten verder. “We zijn er dan ook meteen ingevlogen. Het was heel snel duidelijk wat het zeker niet moest worden: een platte doos. Een groot voordeel was dat de site een gemengde zone is waar wonen en handelen gecombineerd mag worden. Die gunstige stedenbouwkundige voorwaarden hadden een positief effect op de snelheid waarmee we het project konden uitvoeren. En snelheid was belangrijk want de supermarkt moest te allen tijde open kunnen blijven.”

De oplossing: 9 woonunits boven een winkel, eetgelegenheid en fietsenstalling

Het ontwerp behelst kort samengevat een supermarkt, een eetgelegenheid en een fietsenstalling met daarboven 9 woonunits. Robbe Van Caimere: “Boven een onderbouw van glad bekist beton zweeft een volume omhuld door geperforeerd cortenstaal. Aan de voorzijde werd dit volume vooruitgeschoven, waardoor een overdekte passage ontstaat op ranke witte stalen kolommen, die de toegangen van winkel en restaurant verbindt met de parking, de fietsenstalling en de bovengelegen appartementen. De toegangen van de appartementen geven uit op een uitgestrekte buitengaanderij, waardoor burencontact wordt aangemoedigd en klassieke gangen en traphallen vermeden konden worden. Voor de bewoners is ook een ruime overdekte fietsenstalling voorzien.”

Martens Van Caimere Architecten, fotograaf Marc Soubron

De gevel van winkel en restaurant is maximaal beglaasd en wordt geritmeerd door met warme houten raamkaders. Robbe Van Caimere: “De vormentaal van het project - gematerialiseerd met beton, wit staal, vezelcement en cortensstaal - straalt door zijn volumewerking een huiselijkheid en herkenbaarheid die afstand neemt van de ‘black box’ typologie die de meeste utiliteits- en retailprojecten langs onze Vlaamse steenwegen kenmerkt. In de plaats daarvan realiseerden we een herkenbaar project met verschillende complementaire functies die elkaar levendig houden. Het volumespel van de verschillende zadeldaken die het project kenmerken refereert op hedendaagse wijze naar het aanpalende agrarische landschap met zijn typische hoeves en schuren.”

De eerste schets die Martens Van Caimere Architecten maakte, kreeg een plek in het interieur van Philippe Serraes. Een mooi bewijs dat het meteen klikte tussen beide partijen en dat de eerste schets meteen ook een prima aanzet was tot het eindresultaat. Philippe Serraes: “Het is niet evident om een architect te vinden waar het zo goed mee klikt, maar het was meteen duidelijk dat we op dezelfde golflengte zaten. Ikzelf had al veel tijd gestoken in nadenken over hoe de winkel er vanbinnen en vanbuiten moet uitzien. Hiervoor liet ik me onder andere inspireren door Finland en Denemarken. Scandinavische stijlen dus. Die invloeden zie je zowel aan de buitenkant als aan de binnenkant. Het cortenstaal geeft een bepaalde rijkdom aan het gebouw en daar waren we naar op zoek. Dat evenaar je niet met standaardmaterialen.”
 

De uitvoering: moeilijke fasering en verfijnde technieken

Het project werd in sneltempo gerealiseerd. Op één jaar tijd, van januari 2019 tot december 2019, werden een gefaseerde afbraak en heropbouw verwezenlijkt, waarbij de bestaande winkel gedurende de ganse periode toegankelijk bleef voor de klanten. Dit logistieke en technische huzarenstukje was enkel mogelijk door een nauwe samenwerking van architect, uitvoerder en opdrachtgever, en een doelbewuste afstemming van het ontwerp hierop. De appartementen werden afgewerkt in het voorjaar van 2020. “Uiteindelijk hebben we een keer 1 week gesloten, toen we verhuisden van de bestaande winkel naar een stuk van het nieuwe gebouw”, aldus Philippe Serraes. “Ook in november sloten we nog enkele dagen om de aankleding te verzorgen en een wow-effect te creëren tijdens de grote opening, waar 1.400 mensen aanwezig waren. Langer sluiten was geen optie, want dat kost klanten en geld.”

Robbe Van Caimere: “Uiteraard werd er op voorhand lang en goed nagedacht over de fasering, maar je kan nooit alles incalculeren en zo’n planning evolueert ook gaandeweg. Het was soms een beetje trekken en duwen tussen opdrachtgever en aannemer voor de nodige ruimte, maar dat is natuurlijk het eeuwige spanningsveld bij dergelijke projecten. Het belangrijkste was dat alles veilig moest blijven, zowel voor de arbeiders als voor de winkelaars en het personeel. Het was geregeld puzzelen om alles draaiende te houden. Zo werden essentiële werken vaak uitgevoerd tussen zondag- en maandagmiddag, de enige sluitingsperiode van de winkel.

Naast het algemene concept en de gebruikte materialen, onderscheiden ook de technieken zich in dit project. Spar Kalken heeft een grote koelvraag vanwege alle verse producten die er aangeboden worden. Er zijn koelkasten en koeltogen in de winkel, een slagerij, een bakkerij en een keuken met bijhorende koelkasten en vriezers. Philippe Serraes: “We wilden een zo duurzaam mogelijk gebouw, maar zonder in het extreme te gaan. Uiteindelijk is het budget ook beperkt en moet het betaalbaar blijven. Door gebruik te maken van onder andere geothermie, een zeer goede isolatie, een prima luchtdichtheid en zonnepanelen leunen we dicht aan bij een BEN-gebouw.”

Het energetische duurzaamheidsconcept start met een bijzonder goed geïsoleerde gebouwschil en een energiezuinige ventilatie met warmterecuperatie, om de nood aan verwarming en koeling te beperken. Robbe Van Caimere: “Bijzonder innovatief is het feit dat alle verschillende functies samen één centraal systeem vormen. Door bepaalde functies die warmte nodig hebben op slimme wijze samen te brengen met functies die overbodige warmte afvoeren, kunnen we met dezelfde hoeveelheid energie tegelijk koelen en verwarmen. Om het onevenwicht over de seizoenen op te vangen wordt gebruik gemaakt van een BEO-veld (Boorgat Energie Opslag). Dit is een warmtepomp in combinatie met 25 geothermische diepteboringen, die elk tot 100m diep reiken. In de zomer koelen we het gebouw door het teveel aan warmte op te slaan in de bodem en tijdens de winter verwarmen we het gebouw door diezelfde warmte terug uit de bodem te halen met de warmtepomp. Zo’n symbiose van innovatieve technieken die specifiek winst haalt uit het samenbrengen van verschillende programma's en stromen, is in Vlaanderen nog maar zelden in realiteit gebracht.”

De troeven: cachet, hernieuwbare energie en zichtbare meerwaarde

Over het eindresultaat is zaakvoerder Philippe Serraes bijzonder tevreden: “Ik ben trots op wat we gebouwd hebben. De reacties van de mensen zijn ook lovend en dat is nog altijd de belangrijkste waardemeter. We zijn erin geslaagd om met het vooropgestelde budget een bepaalde uitstraling en een zeker cachet te realiseren. Het geperforeerde cortenstaal is zonder twijfel een meerwaarde, net als het uitgewassen beton dat overal terugkomt en de charmante houten ramen.”

Bij de grote troeven van het project behoort zeker het energetische aspect. Robbe Van Caimere: “Het zomercomfort wordt bewaakt door middel van free-cooling en gestuurde zonweringen. Regenwater wordt opgevangen en hergebruikt in het ganse project, en het overtollige regenwater wordt gebufferd en geïnfiltreerd in een ruim bemeten groene wadi langsheen de parking. De daken worden ingezet voor het opwekken hernieuwbare energie (+- 150 kWp aan PV-panelen), om de energie die nog noodzakelijk is voor de installaties, verlichting … eveneens ter plaatse en op duurzame wijze te kunnen opwekken.”

“Gestapelde ‘mixed-use’  projecten als deze zie je niet vaak in minder stedelijk gebied”, gaat Robbe Van Caimere verder. “Voor ons is dit zeker een voorbeeldproject. Niet alleen op architecturaal vlak, maar ook wat ruimtelijke ordening betreft. In de toekomst gaan we alleen maar meer van deze projecten zien. We hebben er ook bewust voor gekozen om niet het maximaal toegestane volume te gebruiken dat volgens het RUP beschikbaar was. Dat zou te veel geweest zijn. Daarom kozen we voor een iets  hogere kroonlijst, met een aantal hoogte-accenten die op hun beurt afgewisseld worden met ruime  terrassen. Voor ons als architectenbureau is het zeer verrijkend om zo’n uitdagend project te realiseren. En de meerwaarde, zowel functioneel als esthetisch, is duidelijk zichtbaar.”

Martens Van Caimere Architecten, fotograaf Marc Soubron

Wat beter kon: moeilijke puzzel

Een feil- en foutloos project bestaat niet en er zijn altijd dingen die beter kunnen. “Zo zou ik een andere firma kiezen voor de vloer”, vertelt Philippe Serraes. “Daar zijn we niet helemaal tevreden over. De afwerking is niet naar verwachting en hij ligt ook niet overal waterpas.” Robbe Van Caimere pikt in: “Procesmatig gebeuren er altijd dingen waarvan je achteraf denkt ‘dat hadden we anders kunnen doen’. Met alles wat we nu weten hadden we op het vlak van fasering dingen vroeger kunnen incalculeren, maar die puzzel was zo moeilijk dat we onmogelijk alles konden voorzien. Zo waren we op een bepaald moment de winkel al aan het inrichten terwijl we boven met open een ruwbouw zaten. Dat heeft voor wat waterschade aan het beton gezorgd. Jammer, maar achteraf bekeken is het ook deels de charme van het geheel. Het belangrijkste in heel dat proces is een open communicatie tussen alle partijen. Positief en rechtuit. En dat heeft van dit project uiteindelijk een succes gemaakt.”

terug naar overzicht