Terugkijken: deze wijzigingen traden recent in werking
Bevoegdheden tussen Vlaanderen, de provincies en gemeenten herschikt
Na een arrest van de Raad voor Vergunningsbetwistingen (RvVb) was het niet meer duidelijk of gemeenten nog een vergunning konden verlenen voor projecten waarvoor de gemeente de aanvrager is en wanneer een mer-screening vereist is. De vraag rees of een gemeente wel objectief kon oordelen over de impact op de leefomgeving als de gemeente zelf of de gemeentelijke ontwikkelingsmaatschappij de aanvrager is.
De Vlaamse overheid bracht duidelijkheid. De gemeente blijft de bevoegde overheid voor projecten waar de gemeente zelf de aanvrager is, wanneer het project niet voorkomt op de Vlaamse of provinciale lijst. Ook als er een mer-screening vereist is bij het project, blijft de gemeente bevoegd. Enkel wanneer er een volwaardig MER nodig is, wordt de provincie de bevoegde overheid in plaats van de gemeente.
In combinatie met deze herschikking van de bevoegdheden kregen de Vlaamse en provinciale lijsten een update. Een fietssnelweg is voortaan een Vlaams project en niet langer een provinciaal.
Deze wetgeving trad in werking op 1 oktober 2024.
Een nieuw jaar, een nieuw Verzameldecreet
Op 20 juli 2024 trad een bonte verzameling aan wijzigingen in werking. Het gaat onder andere om zonevreemde regularisatiemogelijkheden bij functiewijzigingen, het verduidelijken van het toegelaten volume voor bedrijfswoningen en de uitdoving van de afwerkingsregel die toeliet om tegen wachtgevels te bouwen. Het decreet verplicht ook om afwijkingen op voorschriften te benoemen en te motiveren in je vergunningsaanvraag. In de NAV-pocket Ruimtelijke Ordening lees je hoe je dit het beste aanpakt.
Nieuw systeem van vrijstellen, melden en vergunnen
In het Verzameldecreet 2024 wordt een aanpassing van de vrijstellingen en meldingen in het vooruitzicht gesteld. De datum van inwerkingtreding moet nog worden bepaald.
Enkele kleinere wijzigingen aan het bestaande vrijstellingenbesluit traden in werking op 24 augustus 2024.
Meer dossiers naar Raad voor Vergunningsbetwistingen
Sinds 5 juli 2024 krijgt de RvVb extra dossiers op haar bureau. Sindsdien buigt niet langer de Raad van State, maar wel de RvVb zich over de beroepen:
- tegen de definitieve vaststelling van gewestelijke, provinciale en gemeentelijke RUP’s;
- tegen de definitieve vaststelling van stedenbouwkundige verordeningen;
- en tegen voorkeurs- en projectbesluiten volgens het decreet complexe projecten.
Decreet complexe projecten krijgt update
Via het decreet voor complexe projecten wou de Vlaamse overheid grootschalige complexe publieke of private projecten met een groot maatschappelijk belang versnellen. Het decreet bestaat sinds 2014 en had nood aan een update om enkele optimalisaties door te voeren. Er kwamen ook verduidelijkingen over het onderzoek naar de milieueffecten. De update is bekrachtigd op 26 april 2024.
Gekoppeld aan deze update gebeurde een wetswijziging om procedures tegen complexe projecten voorrang te geven bij de RvVb.
Instrumentendecreet
De ambities zijn hoog: met nieuwe instrumenten en de verbetering van bestaande instrumenten wil het decreet concrete realisaties op het terrein versnellen. Denk aan ruilverkavelingen, natuurinrichting, erfdienstbaarheden, compenserende vergoedingen, …
Het decreet bestaat al sinds 2023, maar er moesten nog twee uitvoeringsbesluiten in werking treden. De besluiten gaan over planbaten en over vergoedingen en koopplichten door de overheid. Ze zijn beide in werking sinds 15 april 2024.
Stikstof is plots overal
Je kon dit jaar geen krant opendoen zonder alarmsignalen te horen over de impact van het stikstofdecreet. Vooral landbouwers trokken aan de alarmbel, maar ook voor ontwikkelaars is er een impact. Volgens het stikstofdecreet moet immers de stikstofdepositie beoordeeld worden bij projecten die verkeer genereren, dus ook bij verkavelingsprojecten of bij de bouw van enkele appartementen. Het decreet trad op 23 februari 2024 in werking. Tegen het stikstofdecreet zijn zeven beroepen ingesteld bij het Grondwettelijk Hof, dus het is goed mogelijk dat (delen van) het decreet nog sneuvelen en er aanpassingen aan de wetgeving komen.
Nieuwe Hemelwaterverordening
Sinds 2 oktober 2023 is de nieuwe Hemelwaterverordening van kracht voor alle projecten, behalve voor werken op het openbaar domein. Dit is een verordening met bijzonder veel impact. Met de nieuwe regelgeving wordt bovengronds infiltreren de norm en worden de volumes (en oppervlaktes) voor hergebruik en infiltratie verder uitgebreid. Zo wil de overheid meer vat krijgen op droogte en overstromingen. Vanaf 7 januari 2025 zal de verordening ook van toepassing zijn op het openbaar domein.
De ontwikkeling van woonreservegebieden
Sinds 7 juli 2023 zijn er nieuwe spelregels voor de ontwikkeling van woonreservegebieden. Met dit decreet plaatst de Vlaamse Regering een stolp over dit soort gebieden, waarvan woonuitbreidingsgebieden de meest gekende zijn. Bouwen in woonreservegebied kan slechts in enkele gevallen, na een vrijgavebesluit door de gemeente.
Vooruitblikken: dit komt er nog aan
De modulaire omgevingsvergunning wijzigt de procedure
Er is al heel wat inkt gevloeid over de modulaire omgevingsvergunning, waarbij de vergunningsprocedure wordt aangepast om voor tijdswinst en eenheid te zorgen. De wetgeving moet vereenvoudigen om aanpassingen te doen tijdens de vergunningsprocedure, bijvoorbeeld na een ongunstig advies.
Hoe je als architect een vergunningsdossier samenstelt en je plannen opmaakt, wijzigt niet door de modulaire procedure. In de praktijk zal er enkel een impact zijn op de procedure en de doorlooptijd van een aanvraag.
De inwerkingtreding is bovendien nog niet voor meteen. We verwachten eind 2025 meer concrete informatie.
Modernisering van de MER
MER staat voor milieueffectrapportage. Veel architecten kennen minstens de project-MER-screening, waarbij een screening gebeurt van de effecten die het project heeft op onze leefomgeving, grondwater, mobiliteit, …
Het nieuwe decreet heet ‘Modernisering m.e.r.’ en werd in mei 2024 goedgekeurd. Het belooft een vereenvoudiging en optimalisatie van de regelgeving rond milieueffectrapportage en een verdere digitalisering van kennis, procedures en adviesverlening. Er komt ook een Vlaams expertisecentrum. De screening zou vereenvoudigd worden door meer te focussen op de essentie.
Het decreet moet ten laatste op 1 december 2025 in werking treden. Het kan vroeger van kracht worden als er snel een uitvoeringsbesluit komt die enkele bepalingen uit het decreet concreter maakt.
Het omgevingsbesluit
Het omgevingsbesluit is een nieuw instrument waarbij een vergunningsprocedure en de aanpassing aan een gewestplan, BPA of RUP in één procedure gebeuren. Zo kan een project in een ‘verkeerde’ bestemmingszone sneller gerealiseerd worden. Het plan wordt aangepast nadat de vergunde werken zijn uitgevoerd.
Er bestaan drie types van omgevingsbesluiten:
- Ruimtelijke impulsprojecten. Dit zijn woonprojecten in een stedelijk gebied of dorpskern die het ruimtelijk rendement op een kwalitatieve manier verhogen. Denk aan het verweven van functies, hergebruik, tijdelijk ruimtegebruik of een efficiënter of hernieuwd ruimtegebruik van eerder gebruikte ruimte. Het project moet binnen bestaand ruimteslag liggen of een impuls geven aan een nabijgelegen bebouwd gebied. Bovendien moeten voldoende basisvoorzieningen in de buurt van het project zijn.
- Werken van algemeen belang. Het omgevingsbesluit voor werken van algemeen belang moet inspelen op de acute behoefte voor nieuwe infrastructuur, gemeenschaps- en nutsvoorzieningen, zoals fietsroutes en scholen, en voor natuurherstel.
- Werken rond bedrijvigheid. Historisch gegroeide bedrijven met een ontwikkelingsbehoefte op korte termijn komen ook in aanmerking voor een omgevingsbesluit. De Vlaamse overheid is van mening dat zulke bedrijven zich niet eenvoudig op een andere plaats kunnen vestigen en dus meer mogelijkheden op de huidige locatie moeten krijgen. Het omgevingsbesluit kan ingezet worden voor alle types van bedrijvigheid, dus ook kantoren. De mogelijkheden die er vandaag zijn via een planologisch attest worden op termijn afgeschaft.
Zowel het decreet complexe projecten als het omgevingsbesluit zijn een manier om een plan te wijzigen en een project te vergunnen in één procedure en zo tijdswinst te boeken. Het verschil tussen beide zit in de schaal van het project. Complexe projecten hebben een grote(re) schaal en hebben nood aan een grondig alternatievenonderzoek over de locatie. Een project met een kleinere schaal die niet in de juiste bestemming ligt volgens het gewestplan of RUP kan een oplossing op maat krijgen dankzij het omgevingsbesluit.
De concrete timing voor de inwerkingtreding is nog niet gekend en is gekoppeld aan de wetgeving over de modulaire omgevingsvergunning. Een eerste voorzichtige inschatting is dat je begin 2026 gebruik kan maken van het omgevingsbesluit.
Standpunt NAV: tijd voor echte vereenvoudiging
De wildgroei aan regels rond omgevingsvergunningen is de afgelopen jaren onhoudbaar geworden. Extra kwalijk is dat steeds meer wetgeving rechtstreeks gekoppeld wordt aan de omgevingsvergunning, waardoor architecten – die al overspoeld worden door administratieve rompslomp – plots ook geconfronteerd worden met onder andere complexe milieuvoorschriften, stikstofnormen en diverse natuurbeschermingswetten.
Laten we hopen dat de aangekondigde nieuwe regels daadwerkelijk een stap richting vereenvoudiging zijn, waarbij efficiëntie en eenvoud eindelijk de norm worden. Alleen dan kan de architect zich bevrijden van de bureaucratische obstakels en zich richten op wat echt belangrijk is: het bouwen aan de toekomst.
